“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

Friksion ishsizlarga ish joyini o‘zgarish zaruriyati tufayli, yangi joyga ko‘chib o‘tish natijasida ishdan bo‘shab qolib, ish izlayotgan va vaqtinchalik mavsumiy ishini yo‘qotgan ishsizlar kiradi.
Siklik ishsizlik – iqtisodiy siklning inqiroz fazasi bilan bog‘liq, ishsizlikning haqiqiy darajasi tabiiy darajadan farqlanishini ko‘rsatadi. Ishsizlikning bu turi majburiy ishsizlik hisoblanadi va siklning yuksalish fazasida mavjud bo‘lmaydi.
Ixtiyoriy ishsizlik – tabiiy ishsizlik turi bo‘lib, bunda mehnatga layoqatli kishilarning mehnat faoliyatidan o‘z xohishi bo‘yicha chetlashgan, ya’ni ishlashni xohlamaydigan qismi tushuniladi.
Institusional (muassasaviy) ishsizlik ham tabiiy ishsizlikning navbatdagi turi hisoblanadi. Ishsizlik bu turini ishchi kuchi bozor infratuzilmasi amal qilish hamda shu bozorda talab va taklifni o‘zgartiruvchi omillar keltirib chiqaradi.
Texnologik va xududiy ishsizlik majburiy ishsizlik turlari hisoblanadi.
Texnologik ishsizlik ishlab chiqarishning amal qilishida texnologik usullar bir-birining o‘rniga kirib kelishi bilan birga boradi. Ularning ichida asosiylari mexanizasiya, avtomatlashtirish, robotlashtirish va informasion texnologiyani qo‘llash hisoblanadi.
Xududiy ishsizlik tarixiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy-psixologik xususiyatdagi bir qator kmpleks omillar bilan bog‘liq.
Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to‘liq band bo‘lmaslik xos. U o‘z ichiga ishchi kuchining ishlarning to‘liq hajmini bajarmaydigan bir qismini oladi.
Turg‘un ishsizlik mehnat layoqatli aholaning ish joyini yo‘qotgan, ishsizlik bo‘yicha nafaqa olish huquqidan marhum bo‘lgan va faol mehnat faoliyatiga hech qanday qiziqishi bo‘lmagan qismini qamrab oladi.
«To‘liq bandlilik» tushunchasi iqtisodiyotda ishsizlikning mutlaq mavjud bo‘lmasligini bildirmaydi. Iqtisodchilar friksion va tarkibiy ishsizlikning bo‘lishini tabiiy deb hisoblaydi, shu sababli «to‘liq bandlik» ishchi kuchining 100 foizdan kamini tashkil qiluvi miqdor sifatida aniqlanadi.
Ishsizlikning «tabiiy darajasi» ishchi kuchi bozori muvozanatiga erishganda, ya’ni ish izlovchilar soni bo‘sh ish o‘rinlari soniga teng kelganda, vujudga keladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi qandaydir darajada iqtisodiy jihatdan maqbul hisoblanadi. Chunki «friksion» ishsizlarga mos keluchi ish o‘rinlarini topish, «Tarkibiy ishsizlarga» ham yangi kasbni o‘zlashtirish yoki yangi yashash joyida ish topish uchun ma’lum vkaqt kerak bo‘ladi.
Ishsizxlikning «tabiiy darajasi» tushunchasi ma’lum bir aniqliklar kiritishni talab qiladi.
Birinchidan, bu tushuncha iqtisodiyot har doim ishsizlikni «tabiiy darajasi» da amal qilishi va shu orqali o‘zining ishlab chiqarish imkoniyatini ro‘yobga chiqarishini bildirmaydi. Chunki, ko‘pincha ishsizlik darajasi «tabiiy darajasi» dan ortiq, ayrim hollarda undan past ham bo‘lishi mumkin. (Ish vaqtidan ortiqcha ishlash va o‘rindoshlik ishlarida band bo‘lish natijasidap).
Hozirgi davrda iqtisodchilar ishsizlikning «tabiiy darajasi» taxminan 5-6 foizga teng deb hisoblaydi.