“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

5.Tadbirkorlik faoliyatida biznes reja.
Tadbirkorlikning asosiy tarkibiy kismlaridan biri biznes-rejadir. Xar kanday ish reja asosida bulsa muvafakiyat keltiradi. Oldindan zarur xisob-kitoblar kilinib, imkoniyatlar tula e’tiborga olinsa, uylangan ish ustida tula ta’savvur xosil kilinsa, uni amalga oshishiga ishonch xosil kilinadi va uni bajarish uchun dadil kirishiladi. Bunday tomonlar biznes-rejada uz ifodasini topishi kerak.
Biznes-rejaning ikki tomonlama axamiyati bulib, bu ichki va Tashqi zaruriyatlaridan kelib chikadi. CHunki u birinchidan, tadbirkorning uz ichki imkoniyatlarini baxolay bilishga, faoliyatning ma’kul usullarini belgilashga yordam beradi va shu bilan birga fakat tadbirkor uchungina emas, balki korxonadagi barcha xizmatkorlarda tula ishonch xosil kilishga, ikkinchidan, Tashqi aloqalar urnatishga xam yordam beradi. Materiallar, energiya va xom ashyo etkazib beruvchilar, banklar bilan iqtisodiy alaokada bulishi uchunu avvalo real xakikatdan kelib chikadigan biznes-reja bulishi kerak.
Biznes-reja tadbirkorlik uchun shu tufayli zaruriyat bulib xisoblanadi. Xar kanday korxonani Tashqil etish soxasidagi faoliyat real, amaliyotni uzida aks ettiradigan, barcha ish turlarini bajarishni ta’minlay oladigan biznes reja tuzishdan boshlanishi kerak va u ish jarayonida uzgartirib borilishi mumkin.
Biznes-reja bulajak korxonaning faoliyat xajmi va ish kuradigan soxa xususiyatlariga tula boglik xolda tuziladi. SHunga kura korxonaning katta-kichikligi, kengayiishi muximligi va kaysi tarmokka taallukliligi bu rejada uz aksini topishi kerak. CHunki faoliyatdagi barcha tomonlar ish xajmi va ish soxasiga boglikdir. Faoliyat asosi bulgan maxsulot xili, turi belgilovchi omil sifatida yuzaga chikadi.
Ishlab chiqarishda yoki savdoda ish kurish boshka-boshka texnologiya va Tashqilotchilikni talab etadi shuningdek ishlab chiqarish tarmoklarining talab va xususiyatlari turlichadir. SHuning uchun xam ularning biznes-rejalari xam bir xil bulmaydi.
Maxsulot murakkabligi xam biznes-rejaga ta’sir etadi. Uning darajasi yukori bulsa, korxonaning ichki va Tashqi aloqalarining murakkabligi oshadi va ancha keng buladi, ish turlari xajmi xam yukori buladi. Bularning barchasi albatta biznes-rejada uz aksini topadi.
Biznes-rejani tuzishda axborotning ta’siri juda kattadir. Bu avvalo talab, taklif, moliya kabilarga taalluklidir. Mavjud talab xajmi va korxonaning ishlab chiqarish va moliyaviy extiyojlarini aniqlash axborotisiz biznes-reja mazmunsiz buladi. Ishni umuman korxona ochishdan oldin maksadni aniqlashdan bosh-lash talab etiladi. CHunki biznes-reja va faoliyat shu maksadni amalga oshuviga karatilgan buladi. Masalan, tikuv korxonasi ochilishi kuzda tutilgan bulsin deylik. Bunga aniqlik kiritish zarur. CHunki tadbirkorlikka uyda tikilgan kiyimga talab mavjudligi va ishni kengaytirishga turtki bulishi mumkin. Lekin yakka buyurtma yoki ommaviy buyurtma asosida ish Tashqil kilinadi-mi bu oldindan aniqlangan bulishi kerak. CHunki bularning mijozlari va ish texnologiyasi bir xil emas. YAkka buyurtma fakat individual mijoz uchun va yakka kiyim tikish texnologiyasi asosida Tashqil etiladi. Ommaviy buyurtma xam magazinlar buyurtmasiga asoslanadi. Lekin buning mijozi aniq bir shaxs deb bulmaydi, balki umumiy xaridor katoridagi shaxslar buladi. SHuning uchun oldindan donalab yoki ommaviy kiyim tikish korxonasi bulishini belgilab ish boshlash talab etiladi va axborot yigish shu maksadga erishish yunalishida bulishi maksadga muvofikdir.
Talab xolatiga boglik axborot tadbirkorlikning ishlab chikarmokchi bulgan tovar yoki xizmat soxasini tanlash uchun kerak buladi. Bunday axborotni tadbirkor uzi yigishi yoki maxsus Tashqilot, maxsus jurnallarga murojad kilish orkali olish mumkin.Tarmok birlashmalari, xukumat xisob oylari, ilmiy jurnal makolalari kabilardan kimmatli axborotlar olish mumkin. Bozorning potentsial xajmi tugrisidagi ma’-lumotlar marketinga taallukli biznes-reja kismini asoslashga yordam beradi.SHu bilan bunday axborotlar rakobatga
firmalar, savdoning kushimcha baxosi darajasi, bozor xarakati va usish istikboli kabi ma’lumotlar bilan tuldirish kerak.
Ishlab chiqarishga oid axborotni olsak korxonaning ish-lab chiqarishini belgilash uchun kerak buladi. Bunday axbo-rotni xuddi shunday maxsulot etishtirayotgan korxonalarga bevosita murojat etish yuli bilan olinsa buladi. Bunda albatta kuyidagilarga etibor berish zarur:
Korxonaning uziga yoki subpudratchilarga topshiriladigan ish xili, material va xom ashyo mikdori va baxosi, ularni ta’minlovchi firmalarning nomi, manzili, jixozlar va ular bilan ta’minlovchilar tugrisidagi tula ma’lumotlar, mexnat resurslariga oid ma’lumotlar (ish joyi, xunarlar xili, mikdori, ularni tayyorlash imkoniyati) bino va inshootga taallukli tula ma’lumotlar, ustama xarajatlar-maxsulot, boshkaruv xarajatlari, elektr va suv xarajatlar. Bunday ma’lumotlar tadbirkor va investor uchun albatta kerak buladi.
Moliyaviy axborot bulajak korxona faoliyatining moliyaviy tomonlarini baxolash uchun zarurdir.Bulajak korxonani kurish, ishga solish, boshlangich davrda moliyaviy kullash va umuman sarflangan sarmoyalarni kaytarish bilan birga loyixaning rentabellik darajasi aniqlanadi.
YAngi korxonaning xayotiyligini belgilovchi uch gurux moliyaviy kursatkichlar mavjud:
— birinchi uch yillik uchun daromad va xarajat istikboli;
— shu muddat ichidagi nakd pul istikboli;
— joriy vaktdagi korxona balans xisoboti va korxonaning
kelajak bir yilga muljallangan aktiv va passiv xolati
balansi.
Biznes-rejani tuzish tadbirkorning ma’lum vaktini,tajribasini va bunday ishga tayyorgarlik darajasini talab etadi.