Ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

Tanlama kuzatish quyidagi maqsadlarlarda qo’llaniladi: a) vaqt va moddiy-moliyaviy mablag’larni tejashda; b) kuzatish jarayonida sifati buziladigan yoki qiymatini butunlay yo’qotadigan birliklar miqdorini qisqartirishda; v) umumiy to’plam haddan tashqari ulkan bo’lib, uni yoppasiga kuzatish imkoniyati bo’lmaganda; g) kuzatish ob’ektini to’laroq, chuqurroq o’rganishda; d) yoppasiga kuzatish natijalarini tekshirish, nazorat qilishda.
O’rganilishi lozim bo’lgan to’plam bosh to’plam, tekshirish uchun undan tanlab olingan qismi esa tanlama to’plam, deb ataladi. Bosh va tanlama to’plamlar umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari quyidagilar bilan tavsiflanadi:
Tanlama kuzatish ma’lumotlari bilan bosh to’plamni tavsiflash ularning umumlashtiruvchi ko’rsatkichlari orqali amalga oshiriladi. Buning uchun tanlama bosh to’plamning barcha muhim xusiyatlarini o’zida mujassamlashtirgan bo’lishi kerak. Agar tanlamada bosh to’plamning muhim xususiyatlari namoyon bo’lsa, u reprezentativ (vakolatli) deyiladi.
Tanlama qanchalik reprezentativ bo’lishidan qat’i nazar, bosh va tanlama ko’rsatkichlar o’rtasida doimo tafovutlar bo’ladi. Chunki bosh to’plamda tanlamaga kiritilmagan boshqa birliklar ham bor. Ana shu tafovutlar tanlamaning reprezentativlik xatolari deyiladi. Bu xatolar faqat tanlama kuzatishga xos bo’lib, ular ikki turga bo’linadi: tasodifiy xatolar va muntazam xatolar.

Umumlashtiruvchi ko’rsatkichlar	Bosh to’plamda	Tanlama to’plamda
To’plamdagi birliklar soni	N	n
To’plamda ma’lum xususiyatlarga ega bo’lgan birliklar
a) soni	M	m
b) salmog’i
O’rtacha daraja
Dispersiya