Ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

Umumiy mutlaq miqdorlar deganda kuzatilayotgan to’plamning har bir birligini emas, balki uning yig’indisini ta’riflovchi miqdorlar tushuniladi. Ular boshlang’ich statistik kuzatish materiallarini svodkalash natijasida olinadi. Demak, umumiy mutlaq miqdorlar mohiyati jihatdan bir xil bo’lgan yakka mutlaq miqdorlarning yig’indisidir. Buni quyidagicha yozish mumkin:

bu yerda: A_um – umumiy mutlaq miqdor;
a₁ … a_n – kuzatilayotgan to’plam birliklari; yakka mutlaq miqdorlar;
- to’plam birliklarining yig’indisi.
Mutlaq miqdorlar naturada, shartli naturada, pul va kompleks o’lchov birliklarida ifodalanishi mumkin. Natura-o’lchov birligi deyilganda o’rganilayotgan hodisa-ning ichki xususiyatini ifodalovchi og’irlik, uzunlik, hajm va boshqa birliklar tushuniladi.
Murakkab hodisalarni ifodalovchi ikki va undan ortiq o’lchov birliklarining o’zaro birikmasi statistikada kompleks o’lchov birliklari deyiladi.
Shuni ham qayd qilish kerakki, natura o’lchov birliklari ayrim hodisalarning iste’mol xususiyatlarini to’la hisobga olmaydi.
Shartli natura-o’lchov birligi deyilganda bir xil turdagi iste’mol qiymatga ega bo’lgan hodisalarni bir xil birlikka keltiruvchi o’lchov birliklari tushuniladi. Bu birlik (koeffitsientlar) negizida o’rganilayotgan hodisalarning muhim iste’mol qiymatiga asoslagan nisbatlar yotadi.
Qiymat o’lchov birligi deyilganda har xil turdagi va turlicha iste’mol xususiyatiga ega bo’lgan hodisalarni bir xil birlikka keltiruvchi o’lchov birliklari tushuniladi.
Ikkita taqqoslama statistik miqdorni bo’lish natijasida olingan umumlashtiruvchi miqdor statistikada nisbiy miqdorlar deb ataladi.
Nisbiy miqdorlar har xil shakllarda ifodalanishi mumkin. Ularning ifodalinish shakli bazis miqdorning (nisbat maxrajini) qanday birlikka tenglashtirib olinishiga bog’liqdir. Shunga qarab nisbiy miqdorlar koeffitsientlarda, foizda, promellada, ditsimellada ifodalanadi.
Agar bazis miqdor 1 ga tenglashtirib olinsa, u holda nisbiy miqdorlar koeffitsientda ifodalangan bo’ladi.
Agar bazis miqdor 100 ga tenglashtirilsa, u holda nisbiy miqdorlar foizda ifodalangan bo’ladi.
Agar bazis miqdor 1000 ga tenglashtirilsa, u holda nisbiy miqdorlar promellada (‰)¹ ifodalangan bo’ladi.