"ishlab chiqarishda boshqaruv" fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

5-masala.
Mashinasozlik korxonasning mexanika kasabasi uchastkasiga 
detallarning bir ish joyidan boshqa ish joylariga uzatish uchun konveyer liniyasi 
quriladi. Bunda konveyerning liniyasi yig‘uv birliklari va detallarini sotib olish 
uchun 25 mln.so‘m, ularni etkazib kelish uchun 1.5 mln so‘m sarflanadi. 
Konveyterning amortizatsiya ajratmasining yillik me’yori 10% konveyer ishlab 
chiqarishda 8 yil ishlagan, shu davr ichida unita’mirlash uchun 1 mln so‘m 
sarflangan. SHu konveyterlililikning dastlabki to‘liq va qoldiq narxlari topilsin. 
Javob: 
T
o‘l
=370000000 so‘m. 
N
q
=17840000 so‘m. 
6-masala.
2.Mashinaning dastlabki to‘la narxi 25000 so‘m, ishlash muddati 10 
yil. Mashina ishlab chiqarishda 3 yil ishlagan. SHu mashinaning qoldiq narxi 
topilsin. 
Javob: 
A
y
= 175000 so‘m. 
3. Korxona mashinani sotib olish uchun 2500 so‘m, uni olib kelish uchun 2000 
so‘m, o‘rnatish uchun 4000 so‘m sarflab ishga tushirdi. Mashinaning ishlash 
muddati 10 yil. U ishlab chiqarishda 4 yil ishladi. SHu mashinaning dastlabki to‘la 
narxi, yillik amortizatsiya ajratmasi miqdori va qoldiq narxi topilsin. 
Javob: 
8500 so‘m, 850 so‘m, 5100 so‘m. 
7-masala.
.Payvandlash kasaba (sexi) uchastkasining asosiy fondlarining 
dastlabki narxi 760000 so‘m. Yil boshida shu fondlar maonaviy eskirgan 
qismining miqdori 120000 so‘mni tashkil qiladi. 1 apreldan boshlab, 30000 
so‘mlik asosiy fondlar ishga kiritilgan. 20 maydan boshlab dastlabki narxi 60000 
so‘mlik eskirgan asosiy fondlar ishlab chiqarishdan chiqarib tashlanadi. Uning 
eyilganlik qiymati 40000 so‘mni. asosiy fondlarni takomillashtirish uchun 
sarflangan yillik harajatlar 36000 so‘mni tashkil qildi. Asosiy fondlarni 

---

kapitalta’mirlash uchun amortizatsiya ajratmasining me’yori 6%. Uchastkadagi 
asosiy fondlarning yil oxiridagi dastlabgi va qoldiq narxlari topilsin. 
Javob: 
730000 so‘m, 44850 so‘m, 561250 so‘m. 
II.
Korxonaning asosiy fondlari hajmi va ulardan foydalanish darajasi uning 
ishlab chiqarish quvvatini belgilaydi. 
Korxona ishlab chiqarish quvvatini – mavjud ishlab chiqarish jihozlari va 
maydonlaridan to‘liq foydalangan, ilg‘or texnalogiyani qo‘llangan, ishlab 
chiqarish va mehnatni tashkil etishni yaxshilagan holda, vaqt birligi ichida rejani 
bajarilgan turlarda ishlab chiqarilishi mumkin bo‘lgan maksimal ishlab chiqarish 
hajmidir. 
Ishlab chiqarish quvvatlarini mahsulot ishlab chiqarish rejalashtirilgan natural 
birliklarda o‘lchanadi. 
Korxona ishlab chiqarish quvvatlarini belgilovchi asosiy elementlarga 
quyidagilar kiradi: 

Jihozlar tarkibi va ularning turlari bo‘yicha soni. 

Mashina 
va 
jihozlardan 
foydalanishning 
texnik-iqtisodiy 
ko‘rsatkichlari. 

Jihozlarning ish vaqti fondi. 

Korxonani ishlab chiqarish maydoni. 

Ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi va assortimenti. 
Ishlab chiqarish quvvatlarini harakterlaydigan bir nechta tushunchalar mavjud: 

Kirish quvvati - yil boshidagi quvvat; 

CHiqish quvvati – yil oxiridagi quvvat – kirish quvvati va kirilayotgan 
quvvat bilan chiqib ketayotgan quvvat orasidagi farqqa teng. 

Loyiha quvvati - korxonani qurish, rekonstruksiyalash, kengaytirish 
loyihasi bo‘yicha ko‘zda tutilgan quvvat. 
Ishlab chiqarish dasturining mavjud quvvatiga moslashni aniqlash maqsadida 
o‘rtacha yillik ishlab chiqarish quvvati quyidagicha hisoblanadi: 
;
12
*
12
*
2
1
1
1
.
1
.
n
К
n
К
К
К
ч
к
б
й
й
ур



bunda, 
й
ур
К
.
- korxonaning o‘rtacha yillik quvvati. 
б
й
К
.
1
- yil boshidagi quvvat. 
к
К
1
- yil davomidagi kiritilayotgan quvvat. 
ч
К
1
-yil dovomida chiqarilayotgan quvvat. 

---

1
n
, 
n
2
- mos ravishda quvvatlarning kiritish (chiqarish) momentidan yil 
oxirigacha to‘liq sonlar soni. 
2. Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffitsenti quyidagicha 
hisoblanadi. 
й
ур
ик
K
Q
К
.

; bunda, 
Q - yil davomida ishlab chiqargan mahsulotning natural yoki qiymat ifodasidagi 
hajmi. 
й
ур
K
.
-o‘sha birliklarda hisoblangan o‘rtacha yillik ishlab chiqarish quvvati. 
3. Ishlab chiqarish quvvatini xisoblashda jihozlarning yillik haqiqiy ish vaqti F
h
fondi muhim ahamiyatga ega. 
U quyidagicha topiladi; 
F
h
=n*c*g(1-0.01*

)
bunda, 
n-rejalashtirilgan davrdagi ish kuchlarining soni. 
s- bir kecha-kunduzgi smenalarda ishlagan uskunalar soni. 
g-smenaning o‘rtacha davomiyligi. 

-rejaga asosan uskunalar ta’minlashda yo‘qotilgan vaqt, mexanik resurslar 
uchun 

=3%dan 8%gacha 
4. Zarur dastgohlarning hisobiy soni quyidagicha topiladi: 
н
x
Х
K
F
t
N
Р
*
*

; bunda, 
N - 
rejaga asosan ishlab chiqariladigan mahsulot miqdori. 
t-mahsulot birligilarini tayyorlash uchun sarflanadigan vaqt normasi. 
н
K
-rejalashtirilgan normaning ortig‘i bilan bajarish koeffitsenti. 
5. Dastgohlarning yuklanganlik koeffitsentini topish farmulasi. 
к
х
ю
Р
Р
К

; 
bunda, 
к
Р
-mavjud dastgohlar soni. 
1.
Maydondan foydalanish koeffitsenti quyidagicha topiladi: 
у
й
м
Р
Р
К

;