Ishlab chiqarishda boshqaruv” fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi «Iqtisodiyot nazariyasi» fanidan

Bozor iqtisodiyoti deganda iqtisodiy faoliyatda erkinlikka, xo’jalik yuritishda oqilonalik tamoyillariga asoslangan demokratik iqtisodiyot tushuniladi. Bozor iqtisodiyotiga erkinlik xos bo’lib, uni mulkchilik shakli ta’minlaydi. Bunady iqtisodiyotda xususiy mulk, jamoa mulki va davlat mulki mavjud bo’lib, u yoki bu mulkning yakka xokimligi bo’lmaydi. Barcha mulklar teng, ular cheklanmagan holda rivojlanadi. Mulkchilikning asosini xususiy mulk tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti qachonki, insonlar moddiy va ma’naviy ehtiyojlari bilan uzviy boglangandangina, fuqorolar manfaatlari ijtimoiy qonunlar bilan himoyalangandagina, har bir kishining siyosiy, iqtisodiy va madaniy erkinligi, ijodkorligi ta’minlangandagina ruyobga chiqadi. Zero, bozor munosabatlari ijodkor, uddaburon, ma’rifatli insonlarning ijodiy qobiliyati, ishbilarmonlik va tadbirkorligini yuzaga chiqarish asnosida xalq moddiy va ma’naviy farovonligini ta’minlashning birdan-bir yo’lidir. Bozor iqtisodiyoti afzalliklari jahon iqtisodiyoti rivojlanishining tamoyillarida yaqqol ko’zga tashlanadi. Masalan, ikkinchi jahon urushida to’la vayron bo’lgan, nihoyatda katta moddiy va ma’naviy talofatga uchragan Yaponiya bozor iqtisodiyotiga o’tishi tufayli deyarli bir avlod hayoti davomida o’zini tiklabgina qolmay, eng yuqori rivojlangan mamlakatlardan qatoridan o’rin oldi. Janubiy Koreya o’tgan chorak asr davomida nihoyatda taraqqiy etdi, “Osiyo yo’lbarsi” degan nom oldi.
Bozor iqtisodiyoti umuman olganda qandaydir mutloq jumboq va yangilik emas, u insoniyatga ming yillar davomida xizmat qilib kelmoqda. Ayniqsa, bozor iqtisodiyoti Sharq mamlakatlari, jumladan, O’zbekistonda qadimdan ma’lum.
Tadbirkorlik tuzilmalarini tashkil etish turlarining rang-barangligi turli mansab va lavozimlarni egallab turgan tashkilot a’zolari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning har xil turlarini o’rnatilish zaruratini keltirib chiqaradi. Tashkilot ichki munosabatlari turlari uning tashkiliy tarkibi turi bilan bir xildir. U quyidagi variantlarni o’z ichiga oladi.
• chiziqli munosabatlar;
• funktsional munosabatlar;
• boshqaruv apparati munosabatlari;
• shaxslararo norasmiy munosabatlar.