Ishlab chiqarish zaxiralari

6-Mavzu. Materiallarning turkumlanishi va analitik hisobi.

Uy ishi savollari:

1.Ishlab chiqarish zaxiralari nima?

-- Ishlab chiqarish zaxiralari — korxonadagi hali i.ch. jarayonlariga jalb etilmagan va ish oʻrniga yetib kelmagan aylanma vositalarining bir qismi: I.ch.z. xom ashyo, asosiy va qoʻshimcha materiallar, yoqilgʻi, sotib olinadigan yarim tayyor mahsulotlar, detallar, ehtiyot qismlar, asboblar va b. ishlab chiqarish vositalaridan ibo-rat boʻladi. I.ch.z. ishlab chiqarish ja-rayonining uzluksiz kechishini taʼminlashga xizmat qiladi. Bunda ularning ortiqcha boʻlishi (i.ch.ga zarur boʻlmagan zaxiralar)ga ham yoʻl qoʻymaslik zarur. I.ch.z. natural koʻrsatkichlar (ogʻirlik, hajm, dona, oʻlcham,) da aniqlanadi. Uning hajmi korxonada muayyan davr (kun, oy, kvartal, yil) uchun belgilanadi.

3. Ishlab chiqarish zaxiralari qanday turkumlarga ajratiladi?

-- Ishlab chiqarish zaxiralari quyidagi turkumlarga ajratiladi:

• Butlovchi buyumlar;

• Xomashyo va materiallar;

• Yarim tayyor mahsulotlar;

• Ehtiyot qismlar;

• Idish va idish materiallari;

• Qayta ishlashga berilgan materiallar;

• Yoqilg’I;

• Qurilish materiallari;

• Inventar va xo’jalik anjomlari;

• Boshqa materiallar.

4. Materiallar nima?

-- Materiallar deb – ishlab chiqarish jarayonida to‘la iste’mol qilinib o‘zining dastlabki ko‘rinishini yo‘qotib, o‘z qiymatini to‘la ravishda mahsulot qiymatiga o‘tkazadigan mehnat buyumlariga aytiladi. Materiallar hisobini to‘g‘ri tashkil qilish uchun korxonada narx – nomenklaturasi ishlab chiqiladi.

5. Yoqilg’I va qurilish materiallariga nimalarni kiritish mumkin?

-- Yoqilg‘i – ko‘mir, benzin, torf, gaz hamda neft mahsulotlari. yoqilg‗i-bularga, benzin, teplovozlarni harakati uchun ketadigan moy, elektrovozlarni ta‘mirlash uchun moy, dizel yoqilg‗i, mazut, avitsiya moyi, smazka grafit, ferganol SAYE-140 va boshqalar kiradi.

Qurilish materiallari – bevosita qurilish, montaj ishlari jarayonida, qurilish qismlarini tayyorlashda, bino va inshootlarning alohida konstruksiya va qurilmalarini ko‘tarishda hamda qurib tugatishda foydalaniladi. Ularga qurilish uchun zarur bo‘ladigan yog‘och-taxta, shifer, mix kabi materiallar. qurilish materiallar - shifer, kafel, plastik, sheben, qum, shlakoblok, smesitel, shpatlevka, har turdagi emal bo‗yoqlari, koller, razbovitel, vodoemulsiyalar hisobga oli yuritiladi.

6. Xomashyo va meteriallardan farq qiladimi?

--Xom ashyo va moddiy mablag’lar deb - ishlab chiqarishning muayyan shaklida foydalanishda bo’lgan va shu shaklda ishlab chiqarilgan mahsulot ( va xizmatlar) tannarxiga o’z qiymatini to’liq o’tkazib boruvchi buyumlarga aytiladi.

• xom ashyo va materiallar-bularga, elektrod, har xil turdagi trubalar,oltiburchaklar, otvodlar, salniklar, troslar, samorezlar, babbitlar, kabellar, izolentalar, kruglar, stallar, vintillar, metizlar, mixlar va boshqalar.

7. Ishlab chiqarish zaxiralari hisobi qaysi milliy standartga asosan yuritiladi?

-- Ishlab chiqarish zaxiralarini baholash «Tovar-moddiy zaxiralar» nomli 4-son BHMA ga asoslangan bo‘lishi lozim. Ushbu standartga muvofiq materiallar eng kam bahoda, ya’ni tannarxi bo‘yicha yoki sof sotish qiymatida hisobga olinishi lozim. Chunki buxgalteriya hisobining ehtiyotkorlik tamoyilini aks ettirishning biri bo‘lib past baholash qoidasi hisoblanadi: tannarx bo‘yicha yoki sotishning sof qiymati. «Tovar-moddiy zaxiralar» nomli 4-son BHMA ga asosan, Tovar moddiy zaxiralarning tannarxi barcha sotib olish xarajatlarini va tovar- moddiy zaxiralarni manzilga yetkazib berish hamda tegishli holatga keltirish bilan bog‘liq bo‘lgan transport-tayyorlov xarajatlarini o‘z ichiga oladi. Ishlab chiqarish zaxiralarini baholash 4-son BHMSning 7- “Tovar moddiy zaxiralarini baholash” bandida ko’rsatilib o’tilganidek, ishlab chiqarish zaxiralari, standartning qnyidagi banndlarida belgilangan tannarxdan yoki sotishning sof qiymatidan eng kam bahosi bo’yicha baholanadi:

-Tovar-moddiy zaxiralariningtannarxi;

-Sotib olish xarajatlari;

-Mahsulot (ishlar,xizmatlar) ishlab chiqarish xarajatlari (tugallanmagan ishlab chiqarish);

-Boshqa xarajatlar;

-Xizmat sohasi korxonalari uchun tovar-moddiy zaxiralari tannarxi.

Tovar-moddiy zahiralarni buxgalteriya hisobida aks ettirish hamda ularni baholash tartibi O’zbekiston Respublikasida «Tovar-moddiy zahiralar» nomli 4-son buxgalteriya hisobi milliy standartiga asosan olib boriladi. Mazkur hisob standartiga 2-son «Ishlab chiqarish zahiralari» nomli Buxgalteriya hisobining xalqaro standarti hamda tovar-moddiy zahiralar hisobiga doir xalqaro hisob hujjatlari ilmiy-amaliy asos bo’lib hisoblanadi. Yuqorida nomlari keltirilgan buxgalteriya hisobining ikki milliy va xalqaro standartining bir-biri bilan o’ziga xos o’xshash va farq qiluvchi xususiyatlari mavjuddir. Ushbu ikki hisob standartini quyida keltirilgan xususiyalari orqali

8. Ishlab chiqarish zaxiralari qanday baholarda baholanadi?

-- Ishlab chiqarish zaxiralarini baholash 4-son BHMSning 7- “Tovar moddiy zaxiralarini baholash” bandida ko’rsatilib o’tilganidek, ishlab chiqarish zaxiralari, standartning qnyidagi banndlarida belgilangan tannarxdan yoki sotishning sof qiymatidan eng kam bahosi bo’yicha baholanadi:

-Tovar-moddiy zaxiralariningtannarxi;

-Sotib olish xarajatlari;

-Mahsulot (ishlar,xizmatlar) ishlab chiqarish xarajatlari (tugallanmagan ishlab chiqarish);

-Boshqa xarajatlar;

-Xizmat sohasi korxonalari uchun tovar-moddiy zaxiralari tannarxi.

Tovar-moddiy zaxiralar odatda ularning alohida birliklari tannarxini, qayta baholashni o’tkazish sanasida shakllangan xuddi shunga o’xshash baholanadigan tovar- moddiy zaxiralarning hujjatli tasdiqlangan joriy qiymatlari bo’yicha, kayta hisoblash yo’li bilan qayta baholanadi.