9
samarali foydalanish natijasida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning tannarxi
pasayadi. Buning natijasida korxonalarning sof foydasi oshadi.
Shuning bilan
birgalikda mehnat buyumlaridan o’rindoshlik bilan foydalanish oqibatida ishlab
chiqarilayotgan mahsulotlarning sifatlari yaxshilanadi, xizmat qilish muddatlari
esa ko’payadi.
Korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish hajmlarining oshishi o’z navbatida
ishlab chiqarish zahiralaridan foydalanish ko’lamining ham kengayishiga olib
keladi. Shuning uchun ishlab chiqarish zahiralarini
iqtisod qilish muhim
masalalardan biri hisoblanadi. Korxonalarda ishlab chiqarish zahiralarini
hisobga olishni soddalashtirish va ularning har biridan samarali foydalanish
hamda ular ustidan nazorat o’rnatish bir muncha osonlashishini hisobga
oladigan bo’lsak ishlab chiqarish zahiralarini turkumlash maqsadga muvofiqdir.
Ishlab chiqarish jarayonida turli material qiymatliklaridan foydalaniladi.
Birinchi xil materiallar ishlab chiqarish jarayonida to’liq iste’mol
qilinadi,
masalan xom-ashyo yoki materiallar, ikkinchi xili o’z shaklini o’zgartiradi,
masalan moylash materiallari, bo’yoq, uchinchi xili buyumga hech qanday
tashqi o’zgarishlarsiz kiritiladi, masalan ehtiyot qismlar va xokazo.
Xalqaro amaliyotda, ya’ni «Zahiralar» nomli 2-son buxgalteriya hisobining
xalqaro standartida inventar va xo’jalik
anjomlari, ishlab chiqarish zahiralariga
tegishli bo’lgan va sotish uchun mo’ljallanmagan, o’zining tarkibiga zahira
qismlari va detallarini olgan hamda korxonaning ishlab chiqarish vositalariga va
remontiga xizmat qiladi deb ko’rsatib o’tilgan. Bu standartning maqsadi bunday
ishlab chiqarish zahiralarini, ya’ni sotish uchun mo’ljallanmagan,
ular qiymati
va xizmat muddatidan kelib chiqib yo tovar moddiy-zahiralar tarkibida yo uzoq
muddatli aktivlar tarkibida hisobga olishdir. Agar inventar va xo’jalik buyumlari
bahosi muhim bo’lmasdan, xizmat muddati bir yildan oshmaydigan bo’lsa
bunday buyumlar ishlab chiqarish zahiralaritarkibida hisobga olinadi va ularning
qiymati xarajatlarga foydalanishga berilgan paytda hisobdan chiqariladi.
Xo’jalik yuritishning yangi tizimi sharoitida moddiy boyliklardan foydalanish
ustidan nazoratni kuchaytirish, xo’jasizlikka qarshi kurashish, mahsulot
10
tannarxida moddiy xarajatlarning ulushini kamaytirib borish masalalariga
alohida e’tibor beriladi.
Materiallar, yangi mehnat mahsulotini yaratishdagi roliga ko’ra, ikkiga
bo’linadi:
a)
xom ashyo va asosiy materiallar;
b)
yordamchi materiallar.
Ma’lumki, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning
asosini ishlab chiqarish
zahiralari tashkil qiladi. Masalan, mashinasozlikda – metall, mebel ishlab
chiqarishda - yog’och, gazlama ishlab chiqarishda – paxta va boshqalar. Qazib
chiqaruvchi sanoat va qishloq xo’jaligi mahsulotlari xom ashyo deb ataladi.
Masalan, neft, ruda, paxta, qand lavlagi va boshqalar. Boshqa korxonalardan
olinadigan mashina va agregatlarning to’g’ri detallari va boshqalar yarim tayyor
mahsulotlar deb ataladi.
“Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda ishlab chiqarish zahiralarini hisobga olish
uchun 1000-«Materiallar» aktiv schyotidan foydalaniladi. Bu schyot o’z
navbatida bir necha schyotlarga bo’linadi:
1010-Xom ashyo va materiallar;
1020-Sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar va butlovchi buyumlar;
1030-Yoqilg’i;
1040-Ehtiyot qismlar;
1050-Qurilish materiallari;
1060-Idish va idish materiallari;
1070-Qayta ishlashga berilgan ishlab chiqarish zahiralari;
1080-Inventar va xo’jalik jihozlari;
1090-Boshqa materiallar”.
Buxgalteriya hisobining milliy standarti BHMS №4
Do'stlaringiz bilan baham: