Ishlab chiqarish xarajatlari tog’risida tushuncha

O‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar (AVC - Average Variable Cost) - bir birlik ishlab chiqarilgan mahsulotga to‘іri keladigan o‘zgaruvchan xarajat bo‘lib, u o‘zgaruvchan xarajat miqdorini ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi. O‘rtacha xarajatlar firma optimal texnologik razmerga (optimal ishlab chiqarish hajmiga) erishganda o‘zining minimal qiymatiga erishadi (2-rasm), ishlab chiqarish hajmi yana oshsa, o‘rtacha xarajat ham oshib boradi (bu yerda boshqarishning murakkablashuvi, samarali bo‘lmagan resurslardan foydalanish, o‘zgaruvchan xarajatlarni oshishiga sabab bo‘ladi).
O‘rtacha o‘zgaruvchan xarajat firma faoliyatini tahlil qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Uning yordamida firma faoliyatining samaradorligi, firmaning muvozanat holati va kelajakdagi istiqboli (ishlab chiqarishni kengaytirish, qisqartirish yoki tarmoqdan chiqish) belgilanadi.

2-rasm. va chiziqlari grafigi.

Umumiy xarajatlar (TC - Total Cost) - qisqa muddatli orliqda ma’lum miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan o‘zgarmas va o‘zgaruvchan xarajatlarning yiіindisiga teng:
. (6)
Bu yerda - o‘zgarmas xarajat, - o‘zgaruvchan xarajat.
O‘rtacha xarajatni ba’zi hollarda o‘rniga bilan ham belgilaydi.
Grafik ko‘rinishda umumiy xarajat chiziіi o‘zgarmas va o‘zgaruvchan xarajatlar chiziqlarini qo‘shish bilan hosil qilinadi (3-rasm).

3-rasm. Umumiy xarajatlar.

O‘rtacha umumiy xarajatlarni umumiy xarajatni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bo‘lish yo‘li bilan aniqlash mumkin:

,
yoki o‘rtacha o‘zgarmas (AFC) va o‘rtacha o‘zgaruvchan (AVC) xarajatlarni qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi:
. (7)
, va chiziqlarining grafikdagi ko‘rinishi quyidagi rasmda keltirilgan (4-rasm).

4-rasm. va chiziqlarining grafiklari.

O‘rtacha umumiy xarajatlar firma faoliyatini tahlil qilishda asosiy ko‘rsatkichlardan biri xisoblanadi. O‘rtacha umumiy xarajat bilan narx o‘rtasidagi farq orqali firmaning olayotgan foydasi yoki zarari aniqlanadi.