Javoblar:
2
.Ishlab chiqarish imkoniyatlarining cheklanganligi, ishlab chiqarish variantlaridan bittasi yoki bir
nechtasini tanlab, qolganlaridan voz kechishni taqozo qiladi. Bir turdagi mahsulotni ishlab chiqarish
ikkinchi biridan voz kechishni anglatadi. Optimal iqtisodiy tanlovga erishish uchun nafaqat bo'lg'usi
xarajatlar, balki foydalanilmagan ishlab chiqarish imkoniyatlari ham e'tiborga olinishi lozim. Boshqa
variantlardan voz kechish natijasida, biz ulardan olinishi mumkin bo'lgan foydadan ham voz kechamiz,
ya'ni bu boy berilgan imkoniyatlar bo'lib, muqobil (alternativ) xarajatlar ni tashkil etadi.
3
.
Нима ишлаб чиқариш керак?
Қандай
ишлаб чиқариш керак?
Кимга ишлаб чиқариш керак?
4
.Iqtisodiyot nazariyasi iqtisodni tahlilning ikki darajasida o'rganadi: mikro va makro. Jarayonda
mikroiqtisodiy tahlil aniq iqtisodiy birliklar tekshiriladi: alohida tarmoq, aniq firma, ularning faoliyatining
iqtisodiy ko'rsatkichlari, uy xo'jaligi. Uy xo'jaliklari deganda, odatda, o'z mulkini, daromadlarini baham
ko'radigan odamlar guruhlari tushuniladi; birgalikda qaror qabul qilish. Uy xo'jaliklari ishlab chiqarish
omillarini sotadilar va yakuniy mahsulot va xizmatlarni sotib oladilar. Muayyan tarkibiy qismlarni ko'rib
c
hiqish uchun mikroiqtisodiy tahlil zarur iqtisodiy tizim… U narxlarga, aniq tovarlarni ishlab chiqarish va
iste'mol qilishga, aniq bozorlar holatiga, resurslarni muqobil maqsadlar o'rtasida taqsimlashga,
iste'molchilar va firmalarning manfaatlarini o'rganishga, ularning xatti-harakatlarini (xususan, foydaliligi)
belgilaydigan omillarni tahlil qilishga qaratilgan. Tovarlar va xizmatlar, to'lov qobiliyati).
Makroiqtisodiy tahlil tadqiqot uchun foydalaniladi milliy iqtisodiyot umuman olganda va uning asosiy
tarkibiy qismlari (masalan, davlat sektori, kichik biznes), jahon iqtisodiyoti va Davlatlararo munosabatlar.
Makroiqtisodiyot milliy iqtisodiyotni o'rganadi (yoki jahon iqtisodiyoti) Qanaqasiga yagona tizim…
Shuning uchun uning predmeti iqtisodiyot tarmoqlari va sohalari, ular o'rtasidagi iqtisodiy aloqalar, xalq
xo'jaligining rivojlanishi hisoblanadi. Makroiqtisodiyotning predmeti ham shunday hodisa va
jarayonlardir: iqtisodiy rivojlanish davrlari va davlat byudjeti, bandlik va ishsizlik, valyuta kursi va to'lov
balansi… Makroiqtisodiy tahlil quyidagi ko'rsatkichlar bilan ishlaydi: yalpi mahsulot
(milliy mahsulot), yalpi daromad (milliy daromad), umumiy narx darajasi, stavka iqtisodiy o'sish, umumiy
iste'mol xarajatlari va jamg'armalari, investitsiyalar dinamikasi va boshqalar.Zamonaviy iqtisodiy
nazariya milliy iqtisodiyotni ikki o'lchovda (mikro- va makro-) ko'rib chiqayotganligi sababli ikkita
«ikkilamchi» sub'ektlarni ajratib ko'rsatish mumkin: 1- firmalar va uy xo'jaliklarining faoliyati; 2
–
butun
milliy iqtisodiyot.
5
.
Mikroiqtisodiyot” fani korxonalar, firmalar va shu kabi mamlakat xalq xo’jaligining quyi bo’g’inidagi
ob’ektlar faoliyatiga taalluqli fan bo’lganligi uchun, u shu korxonalarda cheklangan resurslardan
maqsadga muvofiq tarzda foydalangan hold
a kishilar ehtiyoji uchun zarur bo’lgan moddiy ne’matlarni
ko’paytirishni tashkil etishda muhim rol o’ynaydi.Korxonalar mavjud cheklangan imkoniyatlar sharoitida
o’z faoliyatlari yo’nalishlarini belgilashda 3 ta asosiy vazifani hal qilishlariga to’g’ri kel
adi. Birinchidan,
nima ishlab chiqarishi; ikkinchidan, qanday ishlab chiqarishi; uchinchidan, kimga va qancha ishlab
chiqarishi lozimligini aniqlashi lozim.Xulosa qilib aytish mumkinki, “Mikroiqtisodiyot” fani mamlakat xalq
xo’jaligini asosiy bo’g’ini bo’l
gan korxonalar faoliyatini tartibga solishda, rivojlantirishda, mamlakat milliy
boyligini ko’paytirishda, bozor iqtisodiyoti qonuniyatlarini ishlab chiqarishga tadbiq qilishda, mavjud
iqtisodiy muammolarni bartaraf etishda muhim rol o’ynaydi.
6
.Mikroiqtisodiyot
(yunoncha “mikro” kichik) so’zidan olingan bo’lib, iqtisodiyotning dastlabki hal
qiluvchi bo’g’ini bo’lgan firma, korxona, mikrofirma, turli xil xalq xo’jaligi sohalaridagi xizmat ishlarini
bajaruvchi xo’jalik va tashkilotlarda bozor qonunlari ta’sirida sodir bo’ladigan iqtisodiy jarayonlar ,
hodisalarni, ularni namoyon bo’lish shart sharoitlarini, oqibatlarini tahlil qiladi va xulosalar
yasaydi.
Fanni o’rganishdan maqsad –
talabalarda zamonaviy bozor iqtisodiyotining ishlashi va rivojlanishining
ham
nazariy, ham amaliy tomonlarini o’rgatishdan iborat. U xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning bozor
sharoitida harakatini tahlil etadi, iqtisodiyotda vujudga keladigan amaliy muammolrni yechish yo’larini
bartaraf etishda qo’l keladi.
Fanning vazifasi
–
noyob i
shlab chiqarish resurslarini, iste’mol tovarlarini bozor sharoitida taqsimlash
tamoyillarini o’rgatish, talab va taklif nazariyasiini korxona faoliyatidagi ahamiyati to’g’risida tushuncha
berish, raqobatlashgan va raqobatlashmagan bozorlar to’g’risida hamd
a ularda narxni shakllanishi
bo’yicha bilimga ega bo’lish, bozor strukturasi sharoitida firmalarning harakatini tahlil etish, davlatni
bozor iqtisodiyotiga aralashuvi va buning oqibatlari to’g’risida tushunchaga ega bo’lish.
“Mikroiqtisodiyot” fani barcha iqtisodiy fanlar bilan uzviy bog’langan holda amal qiluvchi fan bo’lib,
tarmoq iqtisodiyotiga taalluqli bo’lgan fanlar bilan ham aloqada bo’ladi.Bular jumlasiga: “Sanoat
iqtisodiyoti”, “Qishloq xo’jaligi iqtisodiyoti”, “Fermer xo’jaliklari iqtisodiyoti” ka
bi fanlarni kiritish
mumkin.
“Mikroiqtisodiyot” fani matematik usuldan keng foydalanadi. Bunda iqtisodiyotda sodir bo’ladigan
barcha o’zgarishlarga sabab bo’ladigan omillarni ta’sirini, ularni o’zaro bog’liqligini aniqlashda matematik
funktsiyalar tuziladi
. Funktsiyalarning mohiyati, o’zgaruvchan miqdorlarning o’zaro bog’liqligini ifoda
etishdan iborat. Funktsiyaning quydagi 3 xil ko’rinishidan foydalanish mumkin:
Algebraik ko’rinishi. Bunda funktsional o’zaro bog’liqlik algebraik formula shaklida yoziladi.
Masalan, turli
xildagi istemolchilarning ma’lum turdagi tovarga bo’lgan talabi aniq bo’lsa, shu tovarga bo’lgan jami
talab miqdorini aniqlash mumkin:
QD = QD1 + QD2 + QD3
Bu usulda ayrim kamchiliklar mavjud, jumladan, yuqoridagi formulaga asosan jami talab miqdorini
aniqlash mumkin, lekin talab qanday holatda qanchaga o’zgarishi to’g’risida ma’lumot bera olmaydi.
Jadval shakldagi funktsiya. Bunda ma’lum tovarga bo’lgan talab va uning bahosi miqdori aniq bo’lsa, ular
o’rtasidagi funktsional aloqani topish
mumkin.
Grafik usuli. Bu usul ikki o’zgaruvchan miqdorning o’zaro aloqasini to’liq ifoda etadi.
“Mikroiqtisodiyot” fani ana shu usullardan foydalangan holda korxonalar, aloxida ishlab chiqaruvchi va
istemolchilar faoliyatini o’rganadi.
Mikroiqtisodiyot iq
tisodiy sub’ektlarni ikkiga bo’lib qaraydi –
iste’molchilar (uy xo’jaliklari) va ishlab
chiqaruvchilar (firmalar). Iste’molchining maqsadi –
mumkin darajada o’zining ehtiyojlarini maksimal
darajada qondirish bo’lsa, ishlab chiqaruvchilarning maqsadi –
foydani yoki boshqa bir faoliyat
ko’rsatkichlarini maksimallashtirishdan yoki minimallashtirishdan iboratdir.
7
.Iqtisodchilаr
аvvаlo mа′lum iqtisodiy muаmmogа tааlluqli dаlillаrni аniqlаsh vа to`plаshdаn ish
boshlаydilаr. Bu jаrаyonni bа′zаn tаvsiflovchi yoki empеrik iqtisodiy fаn dеb аtаshаdi
8
.Pozitiv mikroiqtisodiyot real iqtisodiy hodisalarni va ularning aloqadorliklarini o`rganadi. Pozitiv tahlil
iqtisodiyotdagi hodisalarni tushuntirishni bildirsa, normativ tahlil bular qanday bo`lishi kerak, degan
savolga javob beradi. AQSH hukumati avtomobillar importiga kvota belgilaydi, deylik. Bunda
mamlakatda chiqariladigan avtomobillarning narxi, ularning miqdori va sotilishida nima o`zgaradi? Bu
avtomobillardan foydalanuvchilarga va avtomobil sanoatida ishlovchilarg
a qanday ta’sir etadi, degan
savollar paydo bo`ladi. Bu savollar pozitiv tahlil doirasiga kiradi. Mikroiqtisodiyotda pozitiv tahlil
markaziy o`rin egallaydi.
9
.Induksiya va deduksiya usuli. Induksiya nazariyadan amaliyot tomon borishni, yaratilgan nazariyalarni
kishilarning amaliy hayotida sinab ko‘rishni anglatasa deduksiya amaliyotdan nazariya tomon borishni,
real hayotdagi ro‘y beradigan hodisa va jarayonlardan nazariyalar yaratishni bildiradi.
Analiz va sintez
–
kishilar dunyoni bilish jarayonida ishlatadigan, ozaro chambarchas boglangan
tekshirish usullari. Analiz fikran yoki amalda narsa va hodisani tarkibiy bolaklarga bolish, sintez esa
mazkur 462bolaklarni fikran yoki amalda bir bu-tun qilib birlashtirish, narsani yaxlit holda tadqiq etishdir.
10
.Mamlakat iqtisodiyotini tashkil etish va rivojlantirishning strategiyasi, maqsadlari, umumiy tamoyillari
ifodalangan nazariy qarashlar majmui.