Ишлаб чиқаришнинг метрологик асослари

Elektrodinamik o’lchash asboblari 
 
11-rasm. Elektrodinamik o’lchash asbobi 
1-qo’zg’almas g’altak; 2- qo’zg’aluvchan g’altak 
 
Shkala tenglamasi: 

 = S J
1
 J
2
;  
Afzalliklari: 

 
Ham o’zgaruvchan, ham o’zgarmas tok zanjirlarida ishlaydi; 

 
Yuqori darajadagi aniqlikka ega; 

 
elektr quvvati sarfini hisoblashda qo’llanilishi mumkin; 

 
bir vaqtning o’zida ikkita kattalikni tekshirishi mumkin. 
Кamchiliklari:
 

 
Xususiy energiya sarfi katta; 

 
Tashqi temperaturaga bog’liqligi kuchli; 

 
Кatta qiymatlarni bevosita o’lchay olmaydi. 
 
Induksion o’lchash asboblari 
 
Induksion  o’lchash  mexanizmlari  bir  yoki  bir  nechta 
qo’zg’almas  elektromagnitdan  va  qo’zg’aluvchan  qismi  alyumindan 
ishlangan  diskdan  iborat  bo’ladi.  9.8-rasmda  ikki  oqimli  induksion 
mexanizm ko’rsatilgan.    

---

 
115 
Disk  yuzasiga    perpendikulyar  yo’nalgan  o’zgaruvchan  magnit 
oqimlar  uni  kesib  o’tishi  natijasida  uyurma  toklar  induktivlaydi. 
O’zgaruvchan  magnit  oqimlari  diskdagi  induktivlangan  toklar  bilan 
o’zaro ta’siridan qo’zg’aluvchan qismi aylanadi.  
Induksion  mexanizmlar  qo’zg’aluvchan  qismini  kesib  o’tuvchi 
oqimlar  soni  bo’yicha  bir  oqimli  va  ko’p  oqimli  mexanizmlarga 
bo’linadi. 
 
12-rasm. 
 
O’lchash  texnikasida  ko’proq  ko’p  oqimli  mexanizmlar 
ishlatiladi.  Elektromagnit  1  va  2  cho’lg’amlaridan  o’tadigan 
I
1
 
va 
I
2
 
toklar  elektromagnit  o’zaklari  bo’ylab  yo’nalgan 
F
1
 
va 
F
2
 
oqimlarini 
hosil  qiladi. 
F
1
 
va 
F
2
 oqimlar
 
diskni kesib o’tishi natijasida 
E
1
 
va 
E
2
 
 - 
EYuК larini induktivlaydi. 
O’zgaruvchan magnit oqimi 
F
1
 
va shu oqim diskni kesib o’tishi 
natijasida induktivlangan uyurma tokni o’zaro ta’siridan hosil bo’lgan 
aylantiruvchi momentning oniy qiymati quyidagicha ifodalanadi: 
12
1
i
cФ
M
t
t

, 
 
bu 
erda, 
s 
–  proporsionallik  koeffisienti.  Induksion 
mexanizmning  qo’zg’aluvchan  qismi  aylantiruvchi  momentning 
o’rtacha qiymati ta’siridangina xarakatga keladi, ya’ni  

---

 
116 
.
cos
I
cФ
dt
)
t
sin(
t
sin
I
cФ
T
1
dt
М
Т
1
M
2
,
1
1
Т
0
Т
0
т
12
т
1
t
ур












         
Ikki oqimli induksion mexanizmlarning ko’zg’aluvchan qismi 
F
1
 
va 
F
2
 
oqimlaridan  hosil  bo’luvchi  ikkita  momentlarning  summasi 
ta’sirida aylanadi va u quyidagicha ifodalanadi: 
                      
,
sin
2
1

Ф
cfФ
M

 
 
 
 
bu  erda 
s 
-  proporsionallik  koeffisienti, 
f
  –  oqimlarning 
o’zgarish chastotasi; 
F
1
, F
2
 
 - o’zgaruvchan magnit oqimlar; 
φ - F
1
 
va 
F
2
 
oqimlar orasidagi faza farqi. 
Yuqorida  keltirilgan  ifoda  ikki  va  ko’p  oqimli  induksion 
o’lchash  mexanizmlari  uchun  umumiy  aylantiruvchi  moment  ifodasi 
hisoblanadi.  
Induksion  mexanizmlarda  aylantiruvchi  moment  hosil  bo’lishi 
uchun  kamida  ikkita  yoki  ikki  tashkil  etuvchidan  iborat  bitta,  faza 
jahatidan  bir-biridan  farq  qiluvchi  va  bir-biriga  nisbatan  uzoqroq 
joylashgan o’zgaruvchan magnit oqimlari bo’lishi kerak.  
O’zgaruvchan  magnit  oqimlar  orasidagi  faza  farqi  90
0 
ga  teng 
bo’lganida aylantiruvchi moment o’zining maksimal qiymatiga etadi.  
Aylantiruvchi moment o’zgaruvchan tok chastotasiga bog’liqdir. 
Induksion  tizimli  o’lchash  mexanizmlari  asosan  quvvat 
o’lchashda  -    vattmetr,  elektr  energiyasini  hisoblashda  –  hisoblagich 
(schyotchik) sifatida ishlatiladi.