Ишлаб чиқаришнинг метрологик асослари

Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan 
tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar namunalari. 
 
Кattalik 
Birlik
 
Nomi 
O’lcham
ligi 
Nomi 
Belgisi 
Maydon  
L
2
  
metrning kvadrati  
m
2
  
hajm, 
sig’diruvchanlik  
L
3
  
metrning kubi  
m
 3
  
Tezlik  
LT
-1
  
sekundiga metr  
m/s  
Tezlanish  
LT
-2
   metr taqsim sekundning 
kvadrati  
m/s
2
  
Zichlik  
L
-3
M
  
kilogramm taqsim 
metrning kubi  
kg/m
3
  
To’lqin son  
L
-1
  
metrning daraja-si 
minus bir  
m
-1
  

---

 
46 
Solishtirma xajm  
L
3
M
-1
 
metrning kubi taqsim 
kilogramm  
m
3
/kg  
Elektr tokining 
zichligi  
L
-2
I
 
amper taqsim metrning 
kvadrati  
A/m
2
  
Magnit maydonning 
kuchlanganligi  
L
-1
I
 
amper taqsim metr  
A/m  
Кomponentning 
molyar 
konsentrasiyasi  
L
-3
N
  
mol taqsim metrning 
kubi  
mol/m
3
 
Ravshanlik  
 
L
-2
J
 
kandela taqsim 
metrning kvadrati  
cd/m
2 
 
SI  ning  maxsus  nomiga  va  belgilanishiga  ega  bo’lgan  hosilaviy 
birliklari 3-jadvalda ko’rsatilgan. 
SI 
ning 
elektr 
va 
magnit 
kattaliklarining 
birliklarini 
elektromagnit  maydoni  tenglamalarini  rasionallashtirilgan  shakliga 
muvofiq  hosil  qilish  lozim.  Bu  tenglamalarga  vakuumning  magnit 
doimiyligi  μ
0 
kiradi.  Uni  aniq  qiymati  4π

10
-7
  H/m  yoki  12,566  370 
614...-10
-7 
H/m (aniq). 
O’lchovlar  va  tarozilar  XVII  Bosh  konferensiyasining  - O’TBК 
(1983  y.)  qarorlariga  muvofiq  uzunlik  birligi  -  metrni  yangi  ta’rifi 
bo’yicha,  tekis  elektromagnit  to’lqinlarining  vakuumda  tarqalish 
tezligini qiymati s
0
 - 299792458 m/s (aniq) ga teng deb qabul qilingan. 
Bu tenglamaga shuningdek qiymati 8,854187817 10
-12
 F/m  teng 
deb qabul qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ham ε
0
 kiradi. 
Elektr  birliklari  o’lchamlarining  anikligini  Djozefson  effekti  va 
Xoll  kvant  effekti  asosida  oshirish  maqsadida O’lchovlar  va  tarozilar 
xalqaro  komiteti  (O’TXК)  tomonidan  1990  yil  1  yanvaridan  boshlab 
Djozefson  konstantasining  shartli  qiymati  K
j-90
  q  4,83579

10
14 
Hz/V 
(aniq) [O’TXК 1 - tavsiyasi, 1988 y] va Кlitsing konstantasini shartli 
qiymati R
k-90
 q 25812,807 Ω (aniq) [O’TXК, 2- tavsiyasi, 1988 y] deb 
kiritildi. 
 

---

 
47 
3-jadval.