Ишлаб чиқаришнинг метрологик асослари

o’lchamsiz kattalik 
deyiladi. Bu kattalik bir nomdagi kattaliklarning 
nisbati 
bilan 
aniqlanadigan 
nisbiy 
(masalan, 
dielektrik 
o’tkazuvchanlik), 
logarifmik 
(masalan, 
elektr 
quvvati 
va 
kuchlanishining logarifmik nisbati) bo’lishi mumkin. 
O’lchamliklarning  nazariyasi  odatda  hosil  qilingan  ifoda 
(formula)  larni  tekshirish  uchun  juda  qo’l  keladi.  Ba’zan  esa  bu 
tekshiruv noma’lum bo’lgan kattaliklarni topish imkonini beradi. 
Muayyan  ob’ektni  tavsiflovchi  kattalik  shu  ob’ekt  uchun  xos 
bo’lgan miqdor tavsifiga ega ekan, bu kabi ob’ektlar o’zaro birgalikda 
ko’rilayotganda  faqat  mana  shu  miqdor  tavsiflariga  ko’ra 
tafovutlanadi.  Buning  uchun  esa  solishtirilayotganda  ob’ektlararo 
biror  bir  asos  bo’lishi  lozim.  Bu  asosga  solishtirish  birligi  deyiladi. 
Aynan  mana  shunday  tavsiflash  asoslariga  kattalikning  birligi  deb 
nom berilgan. 
Кo’rilayotgan  fizikaviy  ob’ektning  ihtiyoriy  bir  xossasining 
miqdor  tavsifi  bo’lib  uning  o’lchami  xizmat  qiladi.  Lekin  “uzunlik 
o’lchami”,  “massa  o’lchami”,  “sifat  ko’rsatkichining  o’lchami” 
degandan  ko’ra  “uzunligi”,  “massasi”,  “sifat  ko’rsatkichi”  kabi 
iboralarni ishlatish ham leksik jihatdan,ham texnikaviy jihatdan o’rinli 
bo’ladi.O’lcham  bilan  qiymat  tushunchalarini  bir-biriga  adashtirish 
kerak  emas.  Masalan,  100  g,  10
5
  mg,  10
-4
  t  -  bir  o’lchamni  3  xil 
ko’rinishda ifodalanishi bo’lib, odatda “massa o’lchamining qiymati” 

---

 
42 
demasdan,  “massasi  (...)  kg”  deb  gapiramiz.  Demak  kattalikning 
qiymati  deganda  uning  o’lchamini  muayyan  sonli  birliklarda 
ifodalanishini tushunishimiz lozim.