Ишлаб чиқаришнинг метрологик асослари

Metrologiyaning asosiy postulatlari 
 
Ushbu mavzuni ko’rib chiqishdan oldin birgalikda oddiygina bir 
tajriba qilib ko’ramiz: 
Bir  dona  chiroyli  olma  olamiz  (haqiqiy,  iste’mol  qilinadigan 
olma).  Uni  biror  bir  tarozida,  masalan  savdo  do’konlaridagi  o’lchash 
tarozisida  tortib  ko’ramiz.  Aytaylik  massasi  74  g  chiqdi.  So’ngra  uni 
kattaroq, 
masalan 
qoplangan 
mahsulotlarni 
tortadigan 
erga 
qo’yiladigan  tarozida  o’lchab  ko’ramiz.  Endi  olgan  qiymatimiz  75  g. 
Кeyin  xuddi  shu  olmani  yuk  avtomobillarining  massasini  (10 
tonnagacha)  o’lchaydigan  katta  tarozida  o’lchaymiz.  Bu  tarozi 
olmaning  massasi  yo’q  deb  uning  og’irligini  sezmaydi.  Endi  oxirgi 
tajriba, olmani bir necha bo’laklarga bo’lib, laboratoriya tarozisida har 
bir  bo’lakni  tortamiz  va  yakuniy  natijani  hisoblaymiz.  Olingan 
qiymatimiz quyidagicha bo’lishi mumkin - 74,3718 g. Qarang-a, to’rt 
xil o’lchash vositasida to’rt xil qiymat oldik. 
Xo’sh, qaysi bir qiymatni haqiqiy deb olishimiz mumkin. Aslida, 
olmaning  massasi  qanday?  Albatta,  tajribada  ko’rilayotgan  olmaning 
aynan olingan qiymati mavjud. Bu qiymatni biz 
chinakam 
qiymat deb 
ataymiz. 
Chinakam  qiymat  kattalikni  miqdor  jihatdan  har  tomonlama, 
bekami-ko’st va butkul tavsiflaydigan qiymat hisoblanadi. Ammo, uni 
aniq o’lchash imkoniyati mavjud emas. Shuni ko’rib chiqamiz: 
Faraz qilaylik, o’ta aniq o’lchaydigan tarozi topdik va olmaning 
massasini  aniqlamoqchimiz.  Lekin  bu  tarozida  aniq  bir  to’xtamga 
kelgan  qiymatni  ololmaysiz.  Chunki  olmadan  juda  oz  miqdorda  (1-2 
molekula  bo’lsa  ham)  namlik  kamayib  turadi.  Demak  aniq  qiymatni 
ololmaysiz. Biz hozir aniq o’lchaydigan vosita bor deb hisoblayapmiz. 
Lekin  aslida  bunday  o’lchash  vositasi  yo’q  va  bo’lmaydi  ham.  Nima 
uchun deyishingiz tabiiy, albatta. Agar o’zga sayyoraliklar kelib bizga 
aynan  shunday,  bekami-ko’st,  mutlaqo  aniq  o’lchaydigan  asbob  olib 
kelib berishganda ham quyidagi paradoks bo’lishi tabiiy.