Ишлаб чиқаришда шовқиннинг юзага келиш сабаблари ва манбалари Умумий маълумотлар. Шовқиннинг инсон организмига таъсири

Lg=10lg = 20 lg , дБ
бу ерда Р- товуш босимининг ҳақиқий миқдори, Па;
Р_о-товушни сезиш бошланишидаги товуш босими, Р_о=210^-5 Па
Юқоридаги формулаларга мос ҳолда шовқин даражасининг камайишини қуйидагича аниқлашимиз мумкин бўлади,


L₁-L₂=20 lg - 20 lg = 20 lg = 10 lg , дБ

Масалан, агар машинанинг шовқинини 1000 марта камайтиришига эришилса интенсивлик даражаси 30 дБ га камаяди, яъни:

L₁ -L ₂=10lg1000=30 дБ
Товуш қаттиқлиги («громкость») - “фон” билан ўлчанади. Бир фон – 1000 Гц частотада ва 1дБ товуш интенсивлигидаги товуш қаттиқлигидир.
Шовқинни товуш частотаси билан боғланишини ҳаракерловчи миқдор шовқиннинг частота спектри деб аталади. Шовқинни инсонга физиологик таъсирини баҳолаш мақсадида у товуш частотасига кўра уч турга бўлинади: паст частотали (300 Гц.гача), ўрта частотали (300…800 Гц) ва юқори частотали (800 Гц дан юқори).
Бундан ташқари шовқин, спектрнинг характери ва таъсир этиш вақтига кўра ҳам таснифланади. Спектрнинг характерига кўра шовқин: кенг полосали ва тонал кўринишда бўлади. Агар 8 соатлик иш куни вақтида шовқин даражаси вақт бўйича 5 дБА дан ошмаса доимий шовқин ҳисобланади. Агар шовқин даражаси вақт оралиғида 5дБ дан ортиқ ўзгариб турса нодоимий (ўзгарувчан) шовқин, ушбу ўзгариш кескин камайиш орқали содир бўлса узлукли шовқин деб аталади. Агар шовқин 1 сек.дан кам вақт давом этувчи бир ёки бир неча товуш сигналларидан иборат бўлса импульсли шовқин дейилади. Импульсли шовқин даражаси бир секундда 100 дБ дан ортиқ ўзгаради. Бундан ташқари, шовқин ҳосил бўлиш манбаига кўра механик, аэрогидродинамик ва электромагнит турларга бўлинади.
Шовқиннинг инсон организмига зарарли таъсири
Шовқин инсон организмига салбий таъсир этиб, турли хил хасталикларни келиб чиқишига сабаб бўлади. Шовқиннинг таъсири бирдан сезилмайди, балки вақт ўтиши билан доимий шовқин таъсирида ишлаш натижасида ҳосил бўлади, яъни турли хил кўринишдаги асаб ва руҳий хасталикларни келтириб чиқаради. Айрим ҳолларда асаб тизимига таъсир эиш орқали юрак, бош мия ва жигарга таъсир этади, гипертоник касалликларни келтириб чиқариши мумкин. Юқори частотадаги шовқин таъсирида иш унумдорлиги 10-15 % га камайиши, кишининг эшитиш аъзоси фаолиятини ишдан чиқишига ва умумий соғлигини ёмонлашгувига олиб келади.
Инсон қулоғи орқали қабул қиладиган минималь товуш босими эшитишни бошланиш диапазони деб юритилади ва у 210 ^-5 Па. га тенгдир. Инсон қулоғи томонидан қабул қилинадиган максималь товуш босими бошланиш диапозонидан 10 млн. марта катта бўлиб, 210² Па.га тенгдир. Товуш босими ушбу миқдордан ошгач (210² Па) бош айланиши, қайд қилиш, кўнгил айниши, қулоқ пардасини йиртилиши ва қулоқдан қон келиш ҳолатлари руй бериши мумкин.
Шовқиннинг зарарли таъсирини ҳисобга олган ҳолда у қуйидагича таснифланади:

• 
  частота такибига кўра: паст частотали; ўрта частотали ва юқори частотали.
  
• 
  частота спектри кенглигига қараб: қисқа йўлли; кенг йўлли.
  
• 
  спектр характерига кўра: импульсли; тональ; стабил ва вақт бўйича ўзгарувчан шовқин.