Ишлаб чиқариш жараёни ва унинг натижалари Режа

1.Бозор номукаммал рақобатга дош беролмайди. Бозор конъюнктураси шароитида кўпинча монополиялар ва олигополиялар пайдо бўлиб, улар ўз маҳсулотларининг нархларини ҳаддан ташқари ошириб юборадилар.

2. Бозор жамоат маҳсулотларини ишлаб чиқаришга унчалик қизиқмайди.

3. Бозор механизми ташқи таъсирларга, айниқса салбий таъсирларга жуда кам миқдорда таъсир кўрсатиши мумкин. Бозорнинг ўзи салбий ташқи таъсирлар натижасида етказилган зарарни бартараф эта олмайди ёки уни қоплай олмайди.

4. Бозор одамларни ижтимоий кафолатлар билан таъминлаш ва ҳатто ундан ҳам кўпроқ даромадларни тақсимлашда ҳаддан ташқари дифференциацияни зарарсизлантириш қобилиятига эга. 5. Фақатгина тўлиқ рақобатбардош иқтисодиёт шароитида бозор иштирокчилари нархлар ва ишлаб чиқаришни ривожлантириш истиқболлари тўғрисида етарлича кенг маълумотга эга бўладилар, аммо шу билан бирга рақобат фирмаларни ўз ишларининг ҳолати тўғрисида ҳақиқий маълумотларни яширишга мажбур қилади.

6.Бозор механизмининг мамлакат учун баъзи бир муҳим товар бозорларини (масалан, уй-жой, озиқ-овқат бозорлари) тўлиқ ривожлантира олмаслиги, таълим ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги ижтимоий аҳамиятга эга хизматлар бозорларини сақлаб тура олмаслиги каби носозликлар ҳақида тез-тез гапиради. 7. Ва ниҳоят, циклик муваффақиятсизлик бозор иқтисодиётига хосдир. Бозор иқтисодиётининг бу хусусияти XIX-асрнинг биринчи ўн йиллигидан бошлаб ривожланган мамлакатларда ҳукмронлик қилгани сайин тобора кўпроқ сезила бошлади.

Иқтисодий тафаккур тарихида биринчи марта давлатнинг иқтисодиётдаги роли масаласи А.Смит томонидан илмий асосда кўриб чиқилган. Унинг "Халқлар бойлигининг табиати ва сабабларини тадқиқ қилиш ҳақида" (1776 йил) деган китобида бозор усуллари орқали иқтисодиётнинг ўз-ўзини тартибга солишнинг зарурлиги таъкидлаб ўтилган. А.Смитнинг фикрича, хусусий товар ишлаб чиқарувчилар бозори давлат назоратидан тўлиқ озод бўлиши зарур.

Давлатни иқтисодиётдаги ролини ошириш масаласи Ж.М.Кейнснинг "Иш билан бандлик, фоиз ва пулнинг умумий назарияси" (1936 йил) номли китобида ўз аксини топди. Бу китобда муаллиф давлат фискал (хазинавий) ва кредитли тартибга солиш воситаларидан фойдаланиб, жамиятнинг ялпи талабини рағбатлантиришни ва аҳолининг иш билан бандлигини таъминлаши зарурлигини исботлайди. Амалда гап давлатнинг узлуксиз равишда инқирозга қарши сиёсат ўтказиши, иқтисодий инқирознинг салбий оқибатларини тугатиш ва саноат циклининг ўзгаришини йўқотиш ҳақида кетади.