«ишлаб чиқариш инфратузилмаси» фанидан маърузалар матни

1.Бозор иқтисодиётида молия институтлари, уларнинг функциялари ва асосий турлари.
Президентимиз И.А.Каримов таъкидлаганларидек, “Молия-банк тизимининг янада мустаҳкамланиши хусусий банклар ва хусусий мулкка асосланган лизинг, суғурта компаниялари, кредит уюшмалари, микромолиявий ташкилотлар каби молиявий институтларни ташкил этишнинг қонунчилик асосларини шакллантириш ҳисобидан банк-молия соҳасига хусусий капитални жалб қилиш билан ҳам боғлиқ. Бу эса банк ва бошқа молиявий хизматлар бозорида рақобатнинг кенгайиши ҳамда мижозларга хизмат кўрсатиш сифатининг ошишига имкон беради ва энг юксак халқаро стандартлар талабига мос замонавий бозор инфратузилмасининг ривожланиши учун шароит яратади”⁵.
Бозор иқтисодиётига ўтган ҳар қандай мамлакат молиявий тизимининг асосий элементларидан бири молиявий бозорлар ва молия институтлари ҳисобланади.
Тор маънода, молия институти – бу пул маблағларини етказиш, кредитлаш, инвестициялаш ва уларни турли молиявий инструментлар ёрдамида ўзлаштириш бўйича операциялар билан шуғулланадиган ташкилотдир. Кенг маънода, молия институти – бу пул маблағлар оборотига хизмат кўрсатадиган ва уларнинг айланишини таъминлайдиган, молиявий инструментларни жалб қилиш, жойлаштириш, жамғариш, бериш, етказишни амалга оширадиган, шунингдек унга берилган ҳуқуқлар ва қабул қилинган мажбуриятлар (тегишли лицензия) асосида молия бозорида турли операцияларни мустақил ва топшириқ бўйича олиб борадиган ва ўз ваколати доирасидаги фаолияти учун тўла масъулиятни зиммасига олган ихтисослаштирилган корхона, ташкилот, муассаса.
Молия институтининг асосий вазифаси – молия бозорида воситачиликни ташкил этиш ва воситачи сифатида хизмат кўрсатиш, яъни пул маблағларини (тўғри ёки билвосита шаклда) омонатчидан (инвестор) қарз олувчига (компания) самарали етказиб бериш ва жойлаштиришдир. Молия институтлари иқтисодиёт бўйлаб пул оқимини айланиши таъминлаб туришини таъминлай ва қуйидаги функцияларни бажаради:

1. 
   Молиявий ресурсларни жамғариш;
   
2. 
   Воситачилик;
   
3. 
   Молиявий трансформация;
   
4. 
   Рискни ўтказиш (суғурталаш);
   
5. 
   Валюта операцияларни ташкил этиш;
   
6. 
   Ликвидликни таъминлашга қўмаклашиш;
   
7. 
   Компаниялар ташкилий-ҳуқуқий шаклларини ўзгартириш бўйича операцияларни ташкил этиш.
   

Молия институтларининг жамғариш функцияси пул маблағларини уларни кейинчалик ишлатиш (мақсадли инвестициялаш ва истеъмол қилиш) учун жамлашни назарда тутади.
Воситачилик молия институтларининг асосий функцияси ҳисобланиб, жамғариш функциясини мантиқан тўлдириб туради, чунки жамғариладиган пул маблағларни тўплаб ҳамда улар учун тўловларни амалга ошириб, молия институти даромад келтирадиган маблағларни ишлата билиши керак, бу эса нафақат омонатчиларга тўлаш учун, балки ўзига фойда сифатида қолиш учун етарли бўлади.
Молия институтларининг молиявий трансформация функцияси шундан иборатки, қисқа муддатли молиявий активлар узоқ муддатли молиявий активларга айлантирилади. Бунга эса активларни секъюритизация қилиш йўли билан эришилади, яъни бунда кредит ташкилоти нисбатан ўхшаш мол-мулк билан таъминланган кредитларни гуруҳлаб, умумий таъминланган мол-мулк остида қимматли қоғозларни чиқаради.
Молия институтларининг рискни ўтказиш функцияси турли усуллар билан эришилади, хусусан гарантиялар ва кафолатларни олиш, рискни бир қисмини молиявий воситачига ўтказиш, рискни суғурталаш.
Молия институтлари валюта операцияларни ташкил этиш орқали компанияларга халқаро моддий бойликлар ва ишлаб чиқариш омиллари бозорига чиқишларига ёрдам беришади. Бундай операцияларга қўшма корхонани ташкил этиш, хорижий инвесторни ахтариш истаги, чет эл ваколатхонасини очиш, хориждан янги техникани сотиб олиш ва ҳ.к. киради.