Ish ko’rildi va himoyaga Ilmiy rahbar: o’qtuvchi J. O. Yuldashev ruxsat berildi” “ ” 2016 y. Kafedra mudiri dots. B. E. Niyazxanova Taqrizchi

NAZARIY DARS REJASI №__

Guruhlar
Dars o’tiladigan sana

O’quv fanining nomi: MEXANIKA

Mavzu nomi: Harakat miqdori. Impuls. Kuch impulsi. Nyutonning ikkinchi qonunining impuls yordamidagi ifodasi.

Darsning maqsadlari:

а) ta’limiy: O’quvchilarga fizika fanidan dars berib,fizika fanining qonuniyatlari qoidalari to’g’risida ma’lumot berish

b) tarbiyaviy: O’quvchilarni kelajakka komil inson qilib tarbiyalash va dunyoqarashini kengaytirish

c) rivojlantiruvchi:O’quvchilarning fizika faniga nisbatan bilim saviyasini o’stirish.

Darsdan kutilayotgan natijalar – mavzuni o’zlashtirgandan so’ng o’quvchilar quyidagi bilim va ko’nikmalarga ega bo’ladilar:

1. Jism impulsining o’zgarishini

2. Impulsning momentining saqlanish qonunini

3. Nyutonning ikkinchi qonunining xususiy holini

Ta’lim metodlari: ma’ruza, suhbat, bayon etish

Baholash metodlari: “Kichik guruhlarda ishlash” interfaol metodi, Fizik diktant metodi.

Axborot manbalari va texnik vositalari: kitob, doska

Dars turi: nazariy

Darsga ajratilgan vaqt miqdori: __80__ minut

Uyga vazifa: 18-22§ [ 8] adabiyotni o’qib, yozib kelish
NAZARIY DARSNING TEXNOLOGIK XARITASI

T/r	Mashg’ulot bosqichlari	Ajratilgan vaqt	Mashg’ulot mazmuni	Ta’lim metod lari	Ta’lim vosita lari
1.	Tashkiliy qism	5	Salomlashish, davomatni olish, sinf tozaligiga e’tibor berish. Yangi mavzuni doskaga yozish
2.	Kirish qismi (Motivatsiya)	20	O’tilgan mavzular bo’yicha savol-javob qilish, yangi mavzuga zamin yaratish	“Fizik diktant” metodi
3.	Yangi mavzuning bayoni	40	Yangi mavzuni bayon etish, ma’ruza qilish, asosiy joylarni yozdirish.	Ma’ruza, bayon etish, suhbat	Kitob
4.	Mustahkamlash (qo’llash)	10	Yangi mavzuni mustahkamlab, masalalarni ko’rish.	“Kichik guruhlarda ishlash” interfaol metodi
5.	Yakuniy qism	5	Uyga vazifani yozdirish	Esse

Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism.
   

Baholash mezoni

F.I.Sh	Baho	Mezonlar
		Bilim	Faollik	Tartibi	Jami ball
	Ballar	2	1,5	1,5	5
	%	40	30	30	100

2. 
   Kirish qismi (motivatsiya).
   

O’tgan bobni takrorlash uchun “Fizik diktant” metodi qo’llaniladi.

1.Birlik yuzaga suyuqlik tomonidan ta’sir etuvchi normal kuch bilan aniqlanuvchi fizik kattalik nomi.( bosim).

2. Bosimning SIdagi birligi. (  =  = )

3. Paskal qonuni ta’rifini keltiring.

(Harakatsiz suyuqlikning istalgan joyidagi bosim hamma yo’nalishlarda bir xil va harakatsiz suyuqlik egallagan hajm bo’ylab o’zgarisjsiz uzatiladi. )

4. Arximed qonuni formulasini yozing.)

5. Suyuqlik harakati natijasida vujudga keladigan bosim qanday bosim deyiladi? (Gidrostatik).

6. Bernulli tenglamasini yozing. ( +  p = const )

3. 
   Yangi mavzu bayoni.
   

Mexanik harakatning o’zgarishi haqida gapirilganda “harakat miqdori” tushunchasidan ham foydalaniladi.

Jismning harakat miqdori (impusi) deb, jism massasining tezlik vektoriga ko’paytmasiga teng bo’lgan va yo’nalishi tezlik vektori yo’nalishi bilan mos keladigan vector kattalikka aytiladi.

 (1)

Uning SI dagi birligi [P]=[m][v]=1kg·1 =1kg .
M massali jismga t vaqt davomida  kuch ta’sir etsin va uning tezligi  dan  gacha o’zgarsin. Unda jismning tezlanishini
 = (2)

Ko’rinishida yozish mumkin. Bu ifodani Nyutonning ikkinchi qonuni yordamida quyidagi ko’rinishda yozamiz:

Bundan

 t= m m = -  = 
yoki

 t =  (3)

Shunday qilib, jism impulsining o’zgarishi  shu o’zgarishni vujudga keltiruvchi kuch umpulsi deyiluvchi  t kattalikka teng bo’lar ekan. Ushbu (4) ifoda ushbu ko’rinishda ham yozilishi mumkin:

 ·𝛥t = 𝛥 = m( - ) (4)

Nyutonning ikkinchi qonunini impuls yordamida ifodalash. Buning uchun Nyutonning ikkinchi qonunida =  ekanligini e’tiborga olamiz. Ya’ni
 = m 
Matematika kursidan ma’lumki, o’zgarmas kattalikni differensial belgisi ostiga tiritib yozish mumkin. Klassik mexanikada m = const bo’lganidan
 =  (5)

Yoki (1) ga asosan,

 =  .
Bu – Nyutonning ikkinchi qonunining umumiyroq ko’rinishidir: jism impulsining o’zgarish tezligi unga ta’sir etadigan kuchga tengdir.

(5) ifodaga moddiy nuqtaning harakat tenglamasi yoki moddiy nuqta ilgarilanma harakat dinamikasining asosiy tenglamasi deyiladi.

Yopiq sistema uchun impulsning saqlanish qonuni. Buning uchun qopiq sistemaga kiruvchi har bir moddiy nuqtaning impulsini yozib olaylik. Moddiy nuqtaning impulsi
 =  (6)
Ko’rinishidagi vector kattalik bilan aniqlanishi bizga ma’lum. Yopiq sistemaning to’la impulsi  sistemaga kiruvchi har bir moddiy nuqtalar impulslarining

 ,… , geometrik yig’indisidan iborat bo’ladi, ya’ni

 =  ,… , =  (7)
Yopiq sistema uchun

 =  = const (8)

Bu ifoda impulsning saqlanish qonunini ifodalaydi. Yopiq sistemaning impulse saqlanadi, ya’ni vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydi.

4. 
   Mustahkamlash.
   

“Kichik guruhlarda ishlash” interfaol metodidan foydalaniladi. Bunda o’quvchilar kichik guruhlarga bo’linadi. O’quvchilar orasidan yetakchi tanlanadi, bunda:

I guruh: “Bilag’onlar”

II guruh: “Tanqidchilar”

III guruh: “Hakamlar”

Muammoli mavzular:

1. 
   Impuls
   
2. 
   Kuch impuls
   
3. 
   Jism impuls
   
4. 
   Nyutonning ikkinchi qonuni
   
5. 
   Impulsning saqlanish qonuni
   

O’quvchilar bahosini to’ldirish uchun masalalar ishlanadi.

5.