Ish haqi to`lash Reja

Ish haqi to`lash
Reja:


1. Ish haqi tushunchasi va umumiy ta`rifi
2. Ish haqi tizimi va turlari
3. Ish haqi to`lash tartibi. Ish haqidan ushlab qolish qoidalari


Ish haqi aholining asosiy daromad manbalaridan biri bo`lib qolayotgan hozirgi sharoitda mehnatga haq to`lashni huquqiy tartibga solishni takomillashtirish, uning mehnat unumdorligi, mahsulot sifatini, xodim moddiy ahvolini yaxshilashdagi ahamiyatini oshira borish muhim ahamiyatga ega. Ish haqi xodim mehnatiga haq to`lash shaklidir. Iqtisodiy toifa sifatida ish haqi milliy daromadning xodimlarga berilishi kerak bo`lgan, qayd etilgan qismidan iborat. Ishlab chiqarish korxonalarida olingan sof daromad, davlat muassasalarida esa davlat budjeti hisobidan ajratilgan mablag`lar ish haqining manbai hisoblanadi.
Huquqiy nuqtai nazardan ish haqi mehnat shartnomasi tomonlarning o`zaro huquqlari va majburiyatlarini ifodalaydi. Ish haqi xodim bajargan ishning miqdori va sifatiga, ishning yakuniy natijasiga ko`ra belgilanadi va uning eng ko`p miqdori cheklanmagan. Xodimlar va ularning oila a`zolari huquqlarini himoya qilish maqsadida ish haqining eng kam miqdori belgilab qo`yiladi va bu miqdor narx-navoning oshib borishiga mutanosib ravishda indeksatsiyalanib, oshirib boriladi.
Bozor munosabatlariga o`tish davrida ish haqi yollanma mehnatkashlarga hech bir kamsitishlarsiz, belgilangan eng kam oylik ish haqidan kam bo`lmagan miqdorda to`lanadigan haqdan iborat. Ish haqi to`lashning xalqaro-huquqiy, umumdemokratik va umuminsoniy prinsiplari BMTning «Iqtisodiy, ijtimoiy va ma`daniy huquqlar to`g`risida»gi Paktida (7-modda), Xalqaro Mehnat Tashkilotining 95-sonli «Mehnatga haq to`lashlikni muhofazalash haqida»gi, 100-sonli «Erkak va ayollarga teng mehnat uchun teng ish haqi to`lash to`g`risida»gi (1951 y.) Konvensiyalari, bir qator tavsiyalari bilan belgilab qo`yilgan. Ish haqi tarkibi asosiy va qo`shimcha qismlardan tashkil topadi. Ta`rif razryadi yoki mansab maoshi ish haqining asosiy qismini, ishning natijalari bo`yicha to`lanadigan mukofotlar va boshqa ustama to`lovlar esa qo`shimcha qismini tashkil etadi.
Mehnat to`g`risidagi qonun hujjatlarida belgilangan eng kam oylik chegarasidan pastga tushmagan holda ish haqi miqdorini belgilashni qonun xodim va ish beruvchilarning bevosita o`zlariga havola etib qo`ygan bo`lib, ish haqi to`lash shartlarini belgilash, usullarini aniqlash, ishbay yoki vaqtbay ish haqi to`lash shaklini tanlash xodimlar vakillik organlari bilan ish beruvchilarning o`zaro kelishuviga ko`ra, jamoa shartnomalari, jamoa kelishuvlarida belgilab qo`yish yo`li bilan aniqlanadi.
Jumladan, Mehnat Kodeksining 153-moddasida aytilishicha:
«Mehnat haqining miqdori ish beruvchi bilan xodim o`rtasidagi kelishuvga binoan belgilanadi. Mehnat haqi qonun hujjatlari bilan belgilangan eng kam miqdordan oz bo`lishi mumkin emas va uning eng ko`p miqdori biron bir tarzda cheklanmaydi».
Mehnat haqi shakli va tizimlari, mukofotlari, qo`shimcha to`lovlar, ustamalar, rag`batlantirish tarzidagi to`lovlar jamoa shartnomalarida, shuningdek ish beruvchi tomonidan kasaba uyushmasi qo`mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organi bilan kelishib qabul qilinadigan boshqa lokal hujjatlarda belgilanadi.
Budjet hisobidan moliyaviy jihatdan ta`minlanadigan muassasalar va tashkilotlarning, shuningdek davlat korxonalarining xodimlari mehnatiga haq to`lash shartlarining eng kam darajasi qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Tabiiy iqlim va turmush sharoitlari noqulay bo`lgan joylarda mehnat haqiga rayon koeffitsiyentlari va ustamalar belgilanadi. Rayon koeffitsiyentlari va ustamalar joriy qilinadigan joylarning ro`yxati, shuningdek ularni qo`llanish tartibi va miqdori O`zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan belgilanadi.
Mehnatga haq to`lashda hozirgi paytda amalda bo`lgan yagona ta`rif jadvalining ahamiyati katta bo`lib, uning vositasida bir xil miqdorda va sifatga ega bo`lgan mehnat uchun bir xil haq to`lash, ish haqi sohasida yagona siyosatni amalga oshirish, ijtimoiy adolatni ta`minlashga erishiladi. Xalq xo`jaligining turli tarmoqlarida mehnatga haq to`lashdagi asoslanmagan tegsizliklarning oldini oladi.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1998 yil 9 iyundagi «Ish haqi, pensiyalar va stipendiyalarning miqdorini oshirish to`g`risida»gi Farmonida hamda ushbu Farmon asosida O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 12 iyundagi «Mehnatga haq to`lash bo`yicha yagona ta`rif jadvalini yanada takomillashtirish haqida»gi 247-sonli qarori bilan xalq xo`jaligining barcha tarmoqlarida «0» dan «22»gacha ta`rif razryadlari (23 ta) joriy etilgan bo`lib, barcha kasblar, ishlar, lavozimlar ushbu razryadlar shkalasiga muvofiq tarifikatsiya qilinadi. Bunda hech qanday malaka talab qilmaydigan eng oddiy ish «0» razryad bilan tarifikatsiya qilingan bo`lib, unda ish haqi eng kam oylik ish haqiga teng bo`ladi. Talab etiladigan malaka ortib borgani va bajariladigan ish murakkablashib borgan sari razryadlar va unga to`lanadigan haq miqdori ham ortib boradi. Bunday ortib borish «0» razryadga nisbatan amalga oshadi. Quyidagi jadvalda ish haqining ta`rif razryadiga mutanosib ravishda ortib borishi ko`rsatilgan: