Иш хақи. Меҳнат бозори, меҳнат таклифи ва меҳнатга бўлган талаб

Иш ҳақи ўсишининг дам олиш вақти билан ишлаш вақти ўртасидаги нисбатга таъсири. Одатда иш ҳақи ошганда, кўпчилик кўпроқ ишлаб, кўпроқ даромад олишга ҳаракат қилади. Лекин, иш вақти ошган сари бўш вақтнинг ҳам қиммати ошиб боради. Инсон маънавий ўсишга ҳам интилади. Демак, иш вақтининг ўсиши ўз чегарасига эга. Нима учун деганда, инсонлар, ишлаб топган даромадини кўпроқ завқ олиш учун, дам олишга сарфлайдилар.
“Given that trapezoid D can be quite large, a price minimum can even result
in a net loss of surplus to producers alone! And although producers may cut
output, they will probably not cut back to Q3. Each producer sees the high price,
and hopes he can sell all its output at that price, leaving competitors with the
unsold inventories. As a result, this form of government intervention can cause
producers' profits to fall because of the cost of excess production.
Another example of a government-imposed price minimum is the minimum
wage law. This is illustrated in Figure 9.10, where the supply curve corresponds
to the supply of labor, and the demand curve is the demand for labor. The
wage is set at wmjn, a level higher than the wage w0 that would prevail in an unregulated labor market. As a result, those workers who can find jobs obtain
a higher wage. However, some people who want to work will be unable to.
The policy results in unemployment, which in the figure is L2 — L ,.”¹.

Иш вақти маълум вақтгача ўсгандан кейинги иш ҳақининг ўсиши, иш вақтини қисқаришига олиб келади. Иш ҳақи ошганда ўрнини босиш самараси ҳамда даромад самараси мавжуд бўлади. Ўрнини босиш самарасида юқорироқ иш ҳақи, ишчининг реал даромадини оширади. Ишчи кўп даромад олганда, у кўпроқ неъматларни сотиб олади, ушбу неъматлардан бири, яхши дам олишдир.

Агар ишчи дам олишга кўпроқ маблағ сарфласа, даромад самараси (даромаднинг ошиши), уни камроқ ишлашга ундайди. Даромад самараси жуда ҳам катта бўлганда, ишчи иш вақтини қисқартиради ва меҳнат таклифи чизиғи пастга ётиқ бўлади.
Иш ҳақининг биринчи босқичида дан га ўсиши, иш вақтини дан соатга оширади. Бу ерда ўрнини босиш самараси даромад самарасидан юқори бўлади. Иш ҳақининг иккинчи босқичидаги дан га ўсиши, иш вақтига таъсир қилмайди, ишчи соат ишлайди, ўрнини босиш самараси даромад самарасига тенг. Учинчи босқичдаги иш ҳақининг дан га ўсиши, иш вақтини дан га қисқартиради, ўрнини босиш самараси даромад самарасидан кам бўлади.
Кўриниб турибдики, даромаднинг ўсиши дам олишга бўлган талабни оширади. Ушбу ҳол иш вақтини қисқариши ва дам олиш вақтини ошишида ўз ифодасини топган. Иш ҳақининг ошиши билан бирга дам олишнинг нархи ҳам ошади.
Одатда, ривожланган мамлакатларда аҳолининг ўртача даромади, ривожланаётган мамлакатлардаги аҳолининг ўртача даромадидан анча юқори бўлгани учун, улар кўпроқ дам олишга ҳаракат қилади (Даромад самараси, ўрнини босиш самарасидан юқори). Ривожланаётган давлатларда иш ҳақи паст бўлгани учун, иш ҳақининг ўсиши, ишчиларни кўпроқ вақт ишлаб, кўпроқ даромад қилишга ундайди (ўрнини босиш самараси, даромад самарасидан юқори бўлади).