Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a A



Download 5,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/113
Sana14.01.2022
Hajmi5,82 Mb.
#361868
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   113
Bog'liq
Buxgalteriya hisobi nazariyasi [@iqtisodchi kutubxonasi]

номика.  2 0 0 4   г.
8


bajarilishi,  xarajatlar  normativlaridan  kundalik  chetga  chiqishlar, 
ish kuchidan foydalanish va asbob-uskunalam ing yuklanganlik da- 
rajasi,  shartnomalarga  rioya  qilinishi  -   mol  yetkazib  beruvchilar 
va  xaridorlar  o'rtasida  tuzilgan  kontraktlam ing  bajarilishi  haqida- 
gi  m a’lumotlami  yetkazadi.  Operativ hisobda o ‘lchovlaming  ham- 
ma  turlari  -   moddiy,  mehnat  va  qiymat  oichovlaridan  foydalani- 
ladi.  Lekin  hisobning bu turi  asosan  bir turdagi  operatsiyalami  aks 
ettirganligi  va  undan  umumlashtirilgan  ko ‘rsatkichlar  talab  qilin- 
maganligi  sababli, unda moddiy,  mehnat o ic h o v  birliklaridan foy- 
dalaniladi.
Nazoratning  tezkorligini  ta ’minlash  uchun  xo‘jalik  operatsi- 
yalarining  borishi  haqidagi  axborotni  tezroq  olish  kerak  b o ia d i. 
Shuning uchun operativ hisobning m a’lumotlari iloji boricha oson- 
roq  y o ‘l  bilan  qayd  qilinishi  kerak.  Ulam i  bevosita  kuzatish  y o ‘li 
bilan  yetkazishadi,  telefon,  faks,  modem  orqali,  kompyuter  aloqa- 
si  yordamida va boshqa y o ‘llar bilan  xabar qilishadi.  Hozirgi  vaqt- 
da operativ axborotni  olish uchun mexanika va avtomatik o ic h o v , 
tartibga soluvchi  asboblar, moslamalardan foydalanish tobora ken- 
gayib  bormoqda.  Hisobni  bunday  tashkil  qilish  xo ‘jalik  operatsi- 
yalarining  borishi  ustidan  ulam ing  am alga oshirihshi  vaqtida  bev­
osita boshqarish  imkonini  beradi.
Operativ hisobning  m a’lumotlaridan  mutlaq  aniqlik  talab  etil- 
maydi,  chunki  ulam ing asosiy  vazifasi  kuzatilayotgan  obyektlarda 
sodir bo‘Iayotgan  o ‘zgarishlami  tezlik bilan  xabar qilishdir.  Shun­
ing  uchun  amaliyotda  operativ  hisobdan  faqat  taxminiy  axborotni 
olish  bilan kifoyalaniladi.  Lekin  bu  axborot yetarli  darajada to ‘g ‘ri 
boMishi  kerak,  zeroki,  unga qarab  o ‘zgarishlarning hajmi  va tavsifi 
haqida ishonchli  xulosa chiqanb, xatosiz bo‘lgan  boshqaruv qaror- 
lami qabul  qilish  mumkin  bo‘lsin.
Operativ  hisob  korxonaning  har  xil  b oiin m alari  -   bo iim lari, 
sexlari,  omborlari  va hokazolai  tomonidan  yuritiladi.
Operativ axborot yordamida -  menejerlar ishlab chiqarish, foy- 
da bo‘yicha topshiriq bajarilishining borishi,  korxonani  ta’minlash 
va mahsulot sotish bo ‘yicha topshiriqlam ing bajarilishi, tovar mod-
9


diy boyliklar zahirasining darajasi  ham da boshqa korxonalar, tash- 
kilotlar,  muassasalar bilan  hisob-kitoblam ing  holati  va  borishi  ha- 
qidagi m aiu m o tlam i olishda foydalanishadi.
Operativ hisob korxonaning ishchi kuchi bilan ta’minlanganligi, 
uning harakati, xodimlarning malakasini oshirish va boshqalar usti- 
dan nazorat olib borish uchun zarurdir.  Sexlar, omborlar va boshqa 
b o ‘linmalarning  xodimlari  undan  m a ’lum  x o ‘jalik  qismidagi  top- 
shiriqlar bajarilishi  haqidagi  m a’lumotlar olishadi.
Operativ  hisobdan  ishlab  chiqarish  b o iin m alarid a  sodir 
b o ‘layotgan  operatsiyalar yoki jarayonlam ing borishi  haqidagi  ax- 
borotlarni  olishda  keng  foydalaniladi.  Bu  maxsus  grafiklar,  xabar- 
chi taxtalar va boshqalar yordamida amalga oshiriladi.
Operativ  hisobning  ba’zi  bir  m a’lum otlaridan  faqat  korxona- 
ning tarkibiy qismidagina foydalanilmay,  balki  boshqaruv tizimla- 
rida ham  foydalaniladi.  Bunday  m a’lumotlar  umumlashtirilib,  ich- 
ki  operativ  hisobot  tarkibiga kiritilishi  mumkin.  Operativ hisobot- 
ning  ko ‘rsatkichlari  ayrim  tarmoqlar  va  butun  xalq  xo‘jaligi  miq- 
yosida  tegishli  jarayonlar  ustidan  kuzatish  va  axborotni  umum- 
lashtirish uchun xizmat qiladi. Operativ hisobotdan, masalan, mah- 
sulot  ishlab  chiqarish,  xomashyo  bilan  ta ’minlash,  ishga  kelish, 
ekish  va hosil  y ig ‘ish  va boshqa m a’lumotlar  olinadi.  Operativ hi- 
sobning  m a’lumotlaridan  keyinchalik  foydalanishda  buxgalteriya 
yoki  statistik hisobda qayta ishlanadi.
Statistik  hisob  -   ommaviy  x o ‘jalik  hodisalar  to ‘g ‘risidagi 
m a’lumotlarni  yig‘ish  va  ishlash  tizim idan  iborat.  X o‘jalik  hi- 
sobining  bu  turi  x o ‘jalik  tarmoqlarining  rivojlanish  jarayonini 
o ‘rganishga yo‘naltirilgan. Undan korxona, tashkilot va muassasal- 
arda  sodir  b o iayo tgan  turli-tuman  ommaviy  hodisalam i  kuzatish 
uchun  foydalaniladi.  Statistik hisob  yordam ida xo ‘jalik  faoliyatin- 
ing turli-tuman miqdoriy va sifat k o ‘rsatkichlari hisoblab chiqiladi. 
Sanoatda bunga ishlab chiqarish hajmi, o ‘rtacha ish haqi, ish vaqti- 
dan  foydalanish,  mehnat  unumdorligi  darajasi,  o ‘sishi  va  boshqa 
k o ‘rsatkichlar  kiradi.  Dastlabki  statistik  kuzatuv  m a’lumotlari  tu- 
manlar,  viloyatlar  va  respublika  xalq  x o ‘jaligining  ayrim  tarmoq-
10


lari  b o ‘yicha  umumlashtiriladi.  Statistik  hisob  statistika  fani  -  
statistika  usullaridan  foydalanadi.  Statistika  mustaqil  ijtimoiy  fan 
sifatida faqat x o ‘jalik hodisalarinigina o ‘z ichiga olmay, balki jam i- 
yat  hayotining  boshqa  tomonlarini  ham  qamrab  oladi.  J uni lad an. 
uning  yordamida  aliolining  soni,  tarkibi  va  harakati,  xalq hayotin­
ing moddiy ham da madaniy darajasi, uning ijtimoiy hayoti haqida- 
gi  k o ‘rsatkichlarga erishiladi.
X o‘jalik hodisalari haqidagi m a’lumotlar statistik hisob tomon- 
idan  operativ  va  buxgalteriya  hisobi  korxona,  tashkilot  va  rnuas- 
sasalarda mustaqil  ravishda  tashkil  qilinadigan  dastlabki  hisobdan 
olinadi.  B a’zi  m aiu m o tlar statistik kuzatuvning alohida shakllari -  
qayta ro ‘yxatga  olish  va tekshirishlar yordamida olinadi.  Uzluksiz 
kuzatib  b oim ay d ig an   ommaviy  hodisalam i  tavsiflash  uchun  dast- 
lab kuzatish usulidan keng foydalaniladi.
Tarmoqlar,  xalq  xo‘jaligi  miqyosidagi  xo‘jalik  hodisala- 
rini  tavsiflovchi  m a’lumotlar  asosan  maxsus  davlat  statistika  tash­
kil otlari
-   statistika  qo‘mitasi  tomonidan  olinadi  va  ishlab  chiqila- 
di.  Dastlabki  materiallarni  ilmiy  ishlash  va  tahlil  qilish  olingan 
ko‘rsatkichlarni  yig ‘ish  va  guruhlash,  o ‘rtacha  sonlar  usuli.  nis- 
biy jam lar, indekslar, dinamik qatorlar kabi maxsus usullardan foy- 
dalanish yordamida amalga oshiriladi.
Statistik  hisobning  k o ‘rsatkichlarini  hisoblab  chiqishda  bar- 
cha  mavjud  o lc h o v la r  -   natura,  mehnat  va  pul  o ‘lchovlaridan, 
o ‘rganilayotgan  hodisaning mazmuni va q o ‘yilgan vazifalariga qa- 
rab  foydalaniladi.
Buxgalteriya 
hisobi 
-  
ichki 
boshqarish 
va 
tashqi 
iste’molchilarnmg maqsadlari uchun joriy va yakuniy axborotni ol­
ish  bilan  korxonalar,  tashkilotlar  ham da  muassasalam ing  xo'jalik 
faoliyati  ustidan  uzluksiz  va  o ‘zaro  bog‘liq  bo‘lgan  kuzatish  va 
nazorat qilish tizimidan iborat.
Amerikalik  olimlar  B.Nidiz,  H.  Anderson,  D.  Kolduyellar5 
"Buxgalteriya  hisobi  x o ‘jalik  faoliyati  va  boshqaruv  qarorlari  qa-

Download 5,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   113




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish