Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a A

2.2.1-chizma. Buxgalteriya hisobi huquqiy asoslari tizim i tasnifi.
0 ‘zbekiston 
Respublikasining 
«Buxgalteriya 
hisobi 
to ‘g ‘risida»gi  Q onuniga  ko‘ra  x o ‘jalik  yurituvchi  subyektlarida 
buxgalteriya hisobi  va hisobotini tartibga solish, buxgalteriya hiso- 
bining standartiarini ishlab chiqish va tasdiqlash Respublika Moliya 
vazirligi  tomonidan  am alga oshiriladi.  Buxgalteriya hisobini  yuri- 
tish  tartibi  esa  m e’yoriy  hujjatlarda  keltirilgan  tegishli  qoidalariga 
asoslanadi.  Shu  jum ladan  kichik  va  xususiy  tadbirkorlik  subyek- 
tlari  uchun  buxgalteriya  hisobini  soddalashtirib  yuritish  standarti 
ham, buxgalteriya hisobining milliy  standartlari  bilan belgilanadi.
Buxgalteriya  hisobini  yuritishning  ushbu  qoidalari  bu  bora- 
dagi  jahon  standartlariga  moslangan  bo‘lib,  rivojlangan  bozor  iq­
tisodiyoti  sharoitidagi  mamlakatlarning  subyektlarida  yuritilayot- 
gan buxgalteriya hisobi  va hisoboti  uchun zarur b o ig a n   eng asosiy 
tamoyillari  (konsepsiyalari)ni  mamlakatimizmng  subyektlarida 
joriy etishga qaratilgan.
Buxgalteriya hisobini tashkil qilishning huquqiy asoslarini bel- 
gilab  benivchi  birinchi  guruh  m e’yoriy  hujjatlar  1996-yil  30- 
avgustda  qabu!  qilingan  0 ‘zbekiston  Respublikasining «Bux­
galteriya  hisobi  to ‘g ‘risida»gi  Qonuni  (2016-yil  13-aprelda  yangi 
tahriri),  buxgalteriya hisobini  tashkil  qilish  bilan  b o g liq   qonunlar 
va 
xalqaro 
shartnomalar 
hisoblanadi.  ( ) ‘zbekiston  Respub- 
likasining “Buxgalteriya hisobi  to‘g‘risida”gi  qonuning ahamiyati: 
tijorat  va  notijorat  tashkilotlari  bo‘yicha  buxgalteriya  hisobi 
me’yorlarining huquqiy maqomini  oshirishda;
yuridik  shaxslar uchun  buxgalteriya hisobini  yuritish  majburi- 
yati  vuklab qo‘yilishida;
S3

---

buxgalteriya hisobi  m e’yorlari  va uni  yuritishning  qonun  dara- 
jasida belgilanishi jihatlar kabilar bilan belgilanadi.
0 ‘zbekiston  Respublikasining  Fuqarolik  Kodeksida  hisob 
obyekti  bo'lgan  yuridik  shaxslar,  mustaqil  balans,  hisob-kitoblar 
tizimi,  majburiyatlar,  uning  o ‘zgarishlari  kabi  buxgalteriya hisobi 
bilan  bog‘liq  masalalami  tartibga  soluvchi  m e‘yorlar  mavjud.  Shu 
sababli  Fuqarolik  Kodeksi ham  buxgalteriya hisobi  huquqiy  asosi- 
ni  tashkil  etuvchi  birinchi guruhga kiritiladi.
Ushbu  guruh  m e’yoriy  hujjatlar  0 ‘zbekiston  Respublika- 
sining  “Elekrton  raqamli  imzo  to ‘g ‘risidagi”,  “Aksiyadorlik jam i- 
yatlari  va  aksiyadorlar  huquqlarini  himoya  qilish  to ‘g ‘risidagi”, 
“M as’uliyati  cheklangan  ham da  q o ‘shimcha  m as’uliyatli jam iyat- 
lar  to‘g ‘risidagi”,  “Axborotlashtirish  to ‘g ‘risidagi”  qonunlari  ham 
hisoblanadi.
Buxgalteriya hisobini tashkil qilishning huquqiy asoslarini bel- 
gilab  beruvchi  ikkinchi  guruh  m e’yoriy  hujjatlar  tizimi  tavsiyaviy 
xarakterga  ega  bo'lgan  moliyaviy  hisobotning  40  dan  ortiq  xalqa- 
ro  standartlaridan  iborat.  Buxgalteriya  hisobining  xalqaro  stan- 
dartlari  buxgalteriya  hisobini  tashkil  etish  va  uning  m a’lumotlari 
asosida  tashqi  foydalanuvchilarga  qarorlar  qabul  qilish  uchun 
zarur  axborotlami  etkazib  berish  bilan  bog‘liq  munosabatlarni 
tartibga  soladi.  Bozor  munosabatlariga  o ‘tish  moliyaviy  hisobot- 
lar  m a’lumotlaridan  foydalanish  tizimini  xalqqaro  talablarga  mos- 
lashtirish  zam riyatini  paydo  qildi.  Shu  bois  buxgalteriya  hisobini 
huquqiy  asoslaridan biri  sifatida rivojlangan davlatlarda qoMlamlib 
kelayotgan  buxgalteriya  hisobining  xalqqaro  standartlari  foy- 
dalanilmoqda.
Buxgalteriya hisobini tashkil qilishning huquqiy asoslarini bel- 
gilab  beruvchi  uchinchi  guruh  m e’yoriy  hujjatlar  tizimi  30  ga 
yaqin milliy  standartlardan iborat.  Buxgalteriya hisobining xalqaro 
standartlari  xorijiy  investorlar  bilan  hamkorlikni  amalga  oshiruv- 
chi  x o ‘jalik  yurituvchi  subektlar  tomonidan  qo‘llaniladi.  Boshqa 
x o ‘jalik  yurituvchi  subektlar  uchun  bunday  zaruriyat  yo'q,  ular 
faoliyatlarini yuritishda buxgalteriya hisobini  tashkil etishning mil-
54

---

liy  standartlarda belgilangan  qoidalar va  talablaridan  foydalanadi. 
Buxgalteriya  hisobining  milliy  mamlakatimiz  xo'jalik  yurutuvchi 
subektlari tomonidan x o ‘jalik jarayonlari to ‘g‘risidagi  axborotlami 
hujjatlashtirish,  hisob  registrlarida qayd  etish, jam lash  va hisobot- 
lar tuzish  bilan  bog‘liq munosabatlarni  tartibga soluvchi  qonunosti 
hujjat hisoblanadi.
Buxgalteriy a  hisobining  huquqiy  asoslarini  to'rtinchi  guruh 
m e’yoriy  hujjatlar  tizimi  0 ‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mah- 
kamasi,  M oliya  vazirligi  va  Markaziy  bankining  buxgalteriya  hi­
sobini  tashkil  qilishga oid  qaror,  yo‘riqnoma,  nizom,  tartib  va  qoi- 
dalaridan  iborat.  Bunday m e’yoriy hujjatlar toifasiga:
0 ‘zbekiston  Respuplikasi  Vazirlar  Mahkamasining:  “M ahsu­
lot  (ishlar,  xizmatlar)ni  ishlab  chiqarish  va  sotish  xarajatlarining 
tarkibi  hamda moliyaviy  natijalami  shakllantirish  to ‘g‘risidagi  Ni­
zom”  va  “M e’vorlanadigan  avrim  xarajatlar  normativlarini”  tas- 
diqlash  to'g'risidagi  qarorlari.
0 ‘zbekiston  Respublikasi M oliya vazirligining:
“Buxgalteriya  hisobida  hujjatlar  va  hujjatlar  aylanishi 
to'g'risidagi  N izom ” tasdiqlash  to ‘g‘risidagi va  “Choraklik va  yil- 
lik  moliyaviy  hisobotlami  taqdim  etish  muddatlari  to‘g‘risidagi 
Nizom”larni 
tasdiqlash 
to 'g ‘risidagi 
M oliya 
vazirligining 
buyruqlari.
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining:
“Tashkilotlar va muassasalar tomonidan o ‘z xodimlaridan kom- 
munal xizmatlar uchun haqni ish haqidan ushlab qolish ko‘rinishida 
qabul  qilish  tartibi  to ‘g‘risidagi  Nizom”  va  “0 ‘zbekiston  Res­
publikasi  banklarida  buxgalteriya  ishlarini  tashkil  qilish  tartibi 
to ‘g ‘risidagi  Yo‘riqnom a”ni  tasdiqlashga  oid  Markaziy  bankining 
buyruqlari  kabi  bir qator m e’yoriy hujjatlami  kiritish  mumkin.
Buxgalteriy a  hisobi  huquqiy  asoslarini  beshinchi  guruhi  kor- 
xonada  buxgalteriya  hisobini  tashkil  etish bilan b o g liq  masalalar- 
ni  tartibga  soluvchi  ichki  m e’yoriy  hujjatlardan  iborat.  Buxgalteri­
ya  hisobi  huquqiy  asosi  hisoblanadigan  ushbu  guruh  m e’yoriy  huj­
jatlar turkumiga:
55

---

korxona rahbari  tomonidan tasdiqlanadigan  ishchi  schetlar re- 
jasi,  hisob  siyosati  to‘g ‘risidagi  buyrug‘i,  dastlabki  hisob  hujjatiari 
shakllari va ichki  hisobot hujjatlarni  kiritish mumkin.
Buxgalteriya  hisobining  huquqiy  asoslari  ikkinchi  guruhi 
m e’yoriy  hujjatiari  tavsiya  xarakteriga  ega.  Beshinchi  guruhga 
kiravchi  m e’yoriy  hujjatlar  har  bir  xo‘jalik  yurituvchi  subyekt  to ­
monidan  o ‘z faoliyati  xususiyatlaridan  kelib chiqib tasdiqlanadi.