Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a A

№ schyot,  Moddiy  boyliklaming miqdor-qiymat hisob-kitobi
S a n a
M e m o ­
rial
ord er
ra q a m i
Jarayon
m a z -
m u n i
Ba-
h o si
...   Dt  '  "
Kt
Q o ld iq
m iq -
dor
su m -
m a
m iq -
d o r
su m -
m a
m iq -
dor
su m -
m a
Buxgalteriya hisobining ushbu  shakli elektron hisoblash mash- 
tnalarini qo‘llashga asoslangan. Hisoblash texnikalarining rivojlan- 
ishi, ular x o ‘jalikning hamma sohalarda keng q o ‘llanilishi iqtisodiy 
samaradorlikga erishishning asosiy omillaridan biridir.  Buxgalteri­
ya  hisob  ishlarini  takomillashuviga  erishish,  ular  samaradorligini 
oshirish  maqsadida hisob ishlari  mexanizatsiyalashtirish  natijasida 
Buxgalteriya hisobining  «Elektron-avtomatlashtirilgan»  shakli  vu- 
judga keldi.
160

---

H isob  ishlarida  EHM   lardan  foydalanish  yordamida  quyida­
gi  lmkoniyatlai  yaratiladi:  hisob  ishlari  bilan  band bo‘lgan xodim ­
lar  soni  qisqaradi;  hisob  xodimlari  mehnat  unumdorligi  oshishi- 
ga erishiladi;  hisob m a ’lumotlari  qayta ishlanishi  tezlashadi;  hisob 
m a’lumotlaridan  foydalanishning  operativligi  ta ’minlanadi;  m od­
diy javobgarlik  ustidan  nazoratni  kuchaytirilishiga  erishiladi;  k o ­
rxonalar mulklarining saqlanishi ustidan nazorat kuchaytiriladi; h i­
sob ishlari  bilan bog‘liq xarajatlar kam ayishiga erishiladi.
Buxgalteriya hisobining  «Elektron-avtomatlashtirilgan» shak- 
li  asosida  buxgalteriya  hisobi  usuli  asosiy  elementi  sifatida  hujj- 
atlashtirish  yotadi.  Ammo,  shunga  ahamiyat  berish  zarurki,  huj­
jatlardagi  m a’lumotlami  guruhlash,  umumlashtirish  hisoblash 
mashinalari  yoki  kom pyuterlar  yordamida  amalga  oshiriladi.  H i­
sob  ishlari  kompyuterlarda  amalga  oshiriladigan  korxonalarda  h i­
sob  m a’lumotlari  hisob  registrlarida  yoki  hisoblash  mashinala- 
rining  m a’lumot  tashuvchilarida  saqlanadi,  y a ’ni  masalan,  dis- 
ketlarda,  fleshkalarda.  Buxgalter  ish  joylarining  kompyuter  bilan 
ta’minlanishi  avtomatlashtirilgan  ish  joylari  (AlJ)ni  yaratilishiga 
asos b o ia d i. EH M  lardan buxgalteriya hisobi ishlarida foydalanish 
iqtisodiy  samaralar bilan  birga korxonalarda boshqarishning  avto- 
matik tizimini yaratilishi bilan birga olib boriladi.
Boshqarishning avtomatik tizimi  korxonalar x o ‘jalik faoliyati­
ni boshqarishdagi vazifalar kompyuterlarni q o lla s h  yordamida ba- 
jariladi.
Boshqarishning avtomatik tizimi (BAT) korxona x o ‘jalik faoli­
yati  davomida  yuzaga  keladigan  muammolar,  vazifalarni  opera­
tiv  hal  etishni  tegishli  chora-tadbirlar  belgilanishini,  qarorlar  qa­
bul  qilinishini  ta’minlaydi.  Shuningdek,  chora-tadbirlaming  am al­
ga  oshirilishi,  qarorlar  bajarilishi  ustidan  nazoratning  operativligi 
ham BAT tizimi  yordamida ta ’minlanadi.
Buxgalteriya  hisobida  hisoblash  texnikasi  vositalaridan  foy­
dalanish  natijasida vujudga  kelgan,  buxgalteriya hisobining jadval 
-   avtomatlashtirilgan  shakli  kompyuter  dasturlaridan  foydalanish- 
ga  asoslangan.  Kompyuterlarni  hisob  ishlariga  m oijallangan  das-
161

---

turlari  hisob  registrlarini  avtomatlashtirilgan  tarzda  tuzishga  im- 
koniyat yaratadi.  Buxgalteriya hisobining takomillashgan avtomat­
lashtirilgan  shaklida  asosiy  bosqich  buxgalteriya  m a ’lumotlarini 
qayta  ishlashdir.  M a’lumotlar  qayta  ishlash  uchun  kompyuterga 
kiritilishidan  oldin,  m a’lumotlar  qayta  ishlashga  moslashtirilishi 
lozim.
Avtomatlashtirilgan hisob  shaklida hujjatlar aylanishi  ham  shu 
shaklga moslashgan holda tuzilishi lozim. M a’lumotlami qayta ish­
lashga m oljallangan  dasturlami  tayyorlash,  ulam i  q o lla sh g a   doir 
texnologik  va  q o lla s h   ko‘rsatmalari  ham  ushbu  shakldagi  bosq- 
ichlardan hisoblanadi.  Ishlab chiqilgan dasturga k o ‘ra, m a’lumotlar 
hisoblash  markazi  (HM)  yoki  avtomatlashtirilgan  ish joyi  (AIJ) 
da  buxgalteriya  xodimi  turli  mazmundagi  hisob  registrlarini  ola­
di.  Dasturda  ishlab  chiqilganiga  k o 'ra,  bu  hisob  registrlari jum al- 
orderlar,  vedomostlar,  kitoblar,  kartochkalar  va  boshqalar b o lish i 
mumkin.
X o‘jalik  yurituvchi  subyektlar buxgalteriya hisobi  qaysi  shak- 
lidan  foydalanishni  mustaqil  ravishda  belgilaydilar  va  bunda  ular 
hisob-kitob  ishlarining  hajmi,  hisob  xodimlarining  soni,  malakasi 
va boshqa omillami e ’tiborga oladilar.  X o'jalik yurituvchi  subyek­
tlar  x o ‘jalik  faoliyatlari  hisobini  yuritishda  buxgalteriya  hisobin­
ing qaysi  shakllaridan foydalanishlaridan q at’iy nazar, 0 ‘zbekiston 
Respublikasining  «Buxgalteriya  hisobi  to ‘g ‘risida»gi  qonuniga va 
boshqa tegishli m e’yoriy hujjatlarga va ko ‘rsatm alariga rioya etish- 
lari  shart.