Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a A

4.4.  Sintetik va analitik hisob
X o'jalik jarayonlari  ro 'y  berishi  natijasida  xo'jalik m ablag'lari 
va  ularning  tashkil  topish  manbalarini  doimo  miqdoriy,  tarkibiy 
hamda  joylashishi  jihatidan  o'zgarib  borishini  hujjatlashtirish, 
buxgalteriya  provodkalari  yordamida  schyotlarda  aks  ettirib  bo­
rish  buxgalteriya  hisobining  asosi  hisoblanadi.  Schyotlami  ular
101

---

m a’lumotlami qay darajada aks ettirishiga qarab sintetik va analitik 
yozuvga ajratish  mumkin.  Sintetik yozuvda x o ‘jalik m a b lag iari va 
ular tashkil  topish manbalari haqidagi m aiu m o tlar umumlashtirib, 
pul  o ic h o v  birligida aks ettiriladi.  Sintetik  schyotlar orqali yuritil- 
adigan hisob esa sintetik hisob deb ataladi.
O ‘zbekiston  Respublikasi  Buxgalteriya  Hisobi  Milliy  Stan- 
dartlarining 21-son «X o‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy- 
x o ‘jalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni q o ilash  
b o ‘yicha  y o ‘riqnoma»  nomli  standartda  keltirilgan  schyotlar  sin­
tetik  schyotlardir.  Chunki  bu  schyotlar  bitta  m ablag‘  yoki  manba 
to 'g ‘risida  umumiy  m a’lumot  beradi.  B a’zi  hollarda  m ablag‘  yo­
ki  m anba  to"g'risida  aniqlashtirilgan,  detallashtirilgan,  alohida- 
lashtirilgan m aiu m o tlar zarur b o iib  qoladi. Bunday m aiu m otlam i 
olish uchun analitik hisobdan foydalaniladi.
Analitik hisob  x o ‘jalik m ab lagiari  va  ular tashkil  topish m an­
balari haqidagi m aium o tlam i ulam ing alohida turlari bo'yicha, an­
iq  k o ‘rsatkichlar  orqali  olishda  foydalaniladi.  Analitik  schyotlar 
miqdori u qoilanilayotgan korxona, tashkilot va xo‘jalikning qaysi 
sohasida ekanligiga,  ulam ing faoliyat  doirasi  katta yoki kichikligi- 
ga b o g iiq   b o ia d i.  Analitik  schyotlar bo‘yicha yuritiladigan  hisob 
analitik hisob deyiladi.  Quyidagi misollar orqali  sintetik va analitik 
schyotlarning  bir-biridan  farqi  va  shu  bilan  birga  ulaming  o ‘zaro 
b o g iiq lig i  ko‘rib o ‘tiladi.
«Tovarlar»  schyoti 2900 raqami  bilan belgilanib,  sintetik schy- 
ot  hisoblanadi.  Tovarlar  x o ‘jalik  m ablagiarining  aylanma  aktiv­
lar  qismiga  kirib,  muomala  sohasida  b o ia d i.  Shuning  uchun  ham 
bu  schyot  aktivdir.  «Tovarlar»  schyoti  debeti  qoldig‘idagi  sum- 
m a  savdo  korxonasidagi  mavjud  b o ig a n   tovarlar  qiymatini  bildi- 
radi,  ammo  tovarlam ing  qaysi  turidan  qancha  qolganligi  haqidagi 
m aium o tni ham  pul o ic h o v  birligida, ham natura o ic h o v  birligida 
analitik  schyotlar  orqali  olish  mumkin.  Sintetik va analitik  schyot- 
lam ing  bir-biridan  farqi  shundaki,  sintetik  schyotlarda  xo‘jalik 
m ab lag iari  va  ular  manbalari  umumlashtirib  ko'rsatilsa,  analitik 
schyotlarda esa ular haqidagi  m aiu m o tlar ularning turlari b o ‘yicha 
alohida-alohida  ham da  uch  o ic h o v   birligi  ham  q o ilan ilib   aks  et-
1 0 2

---

tiriladi.  Tovarlaming  umumiy  qiymati  2910  -   «Ombordagi 
tovar­
lar»
  sintetik  schyotidan  olinadi,  y a ’ni  30  320  000  so'm .  Shundan, 
sovutkichlar:  «SINO»  -  2  ta  1  000000  so ‘mdan -  2  000  000  so'm , 
«Орск» -  8 ta  1  200 000 so‘mdan 9 600000 so'm ,  «DAEWOO»  10 
ta  8  00000  so ‘mdan  -   8  000000  so ‘m,  videokameralar,  «DAE­
WOO»  2  ta -   1  400000  so'm dan  2  800000  so‘m,  «Samsung»  2 
ta  -   1  960  000  so‘mdan  3  920000  so‘m  «Philips»  2  ta  2  000000 
so‘mdan  4  000  000  so‘mni  tashkil  etadi.  Bu  m ablag‘lar  sotish  uc­
hun «Ombordagi tovarlar» sintetik schyotida hisobga olinadi va har 
bin  uchun  alohida-alohida  kartochka  ochiladi.  M ana  shu  kartoch- 
kalar analitik schyotlar deb  ataladi.
Analitik  schyotlardagi  m a’lum otlam ing  jam i  ulami  umum- 
lashtiruvchi sintetik schyotningm a’lumoti bilan teng kelishi zarurli- 
gi-  bu  schyotlaming  o ‘zaro  aloqadorligini  va  bir-birini  to ld irib  
borishini bildiradi.  Korxona x o ‘jalik m ab lag l arming tashkil topish 
manbalarini  ifodalovchi  sintetik  schyot  va  analitik  schyotlar  ham 
xuddi  shu tartibda b o la d i.  Analitik  schyotlar  korxona m ablaglari 
va ulam ing tashkil topish manbalarining har bir turi b o ‘yicha alohi- 
da-alohida m a ’lumot  beradi.  M asalan,  mashina  va  uskunalarning 
eskirishining  sintetik  hisobi  0230  -   «M ashina  va  uskunalarning 
eskirishi»  schyotida yuritilib, passiv  schyot hisoblanadi.
Korxonada mavjud b o lg a n   mashina  va boshqa  uskunalarning 
eskirishi  ulaming  har  biri  b o ‘yicha  alohida  yuritiladi.  Bu  m ashi­
na  va  uskunalarning eskirishining analitik  hisobi  ular  uchun  alohi­
da-  alohida  ochilgan  inventar  kartochkalarda  olib  boriladi.  A nali­
tik  hisob  yordamida  aniqlangan  eskirish  summalari jam lanib,  sin­
tetik  hisobda  0230  -   «M ashina  va  uskunalarning  eskirishi»  schy­
otida yuritiladi.  Analitik  schyotlaming  y ig ln d isi  sintetik  schvotga 
teng b o la d i.