Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o

Dt 
M ateriallar 
Kt
Dt A so siy ishlab chiqarish Kt
600 000 
600 000
540 000 
540 000
Aksincha, yozilishi kerak b o ‘lgan summadan kam summa 
yozilgani aniqlansa, «Q o‘shimcha yozuv» usulidan foydalaniladi. 
M asalan, xodim larga hisoblangan ish haqidan daromad solig‘i ush- 
lab qolindi, 170 000 so‘m. X o‘jalik jarayoni buxgalteriya hisobi 
registrida quyidagi buxgalteriya provodkasi asosida aks ettiriladi:
Dt 6700 - «Xodimlar bilan mehnat haqi yuzasidan hisob- 
kitob» schyoti
Kt 6400 - «Budjet bilan hisob-kitob» schyoti.
Xato yozuv orqali yuqoridagi schyotlar uchun yuritiladigan 
buxgalteriya hisob registriga 170 000 soni o ‘rniga 120 000 soni 
yozilgani aniqlandi.
170 000 - 120 000 = 50 000.
Buxgalteriya hisobi registridagi xato yozuv to ‘g ‘rilanishi uc­
hun 50 000 qo'shim cha yozuv aks ettirilishi kerak. M ateriallar qi- 
ym atida farqlar ijobiy yoki salbiy b o lish ig a k o ‘ra tegishli 
schyotlarga
«Q o‘shimcha yozuv» yoki» qizil qalam» usuli orqali aks et­
tiriladi.
7.4. Buxgalteriya hisobi shakllari
Korxonalar faoliyati hisobi yuritilar ekan, bunda bir ne­
cha buxgalteriya hisob shakllaridan foydalanadi. Korxonada 
qo‘llaniladigan hisob shakllarini tanlash quyidagi omillarga bog‘liq 
bo‘ladi: korxona hisob ishlarining hajmi k o ‘p yoki kamligiga; ko­
rxona buxgalteriya xodimlarining malaka va tajribalariga; korx­
onada olib borilayotgan hisob siyosatiga.
150

---

Korxonada qaysi hisob shakli qo‘llanilishidan qat’iy nazar, 
0 ‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to ‘g ‘risida»gi 
qonuniga to liq amal qilinishi shart.
Buxgalteriya hisobi shakllari quyidagi turlarga b o ‘linadi:
«M emorial-order» shakli,«Bosh daftar» shakli, «Jumal order» 
shakli, «Elektron-avtomatlashtirilgan» shakl.
Buxgalteriya hisobi shakllari birbiridan quyidagi xususiyatlari­
ga k o ‘ra farq qiladi: Shakldagi registrlarning soni, vazifasiga k o ‘ra, 
Registrlarning tashqi k o ‘rinishiga k o ‘ra, Registrlarda xronologik 
va tizimli yozuvlar aks ettirilishiga k o ‘ra, Sintetik va analitik hisob 
m a’lumotlarini birgalikda yozish tartibiga k o ‘ra, Yozuvlami yozish 
tartibi va texnika vositalam ing qo‘llash tartibiga k o ‘ra.
Quyida buxgalteriya hisobi shakllarini alohida-alohida k o ‘rib 
o ‘tish orqali ulam ing xususiyatlariga to ‘xtab o ‘tamiz.
Buxgalteriya hisobining m em orial-order shakli hozirgi vaqtda 
kam foydalanib asosan, kichik korxonalarda va davlat muassasala- 
rida qollaniladi. «M emorial» so‘zining m a’nosi «Xotira yoki esda- 
lik» demakdir. M emorial-order shakli asosida yuritiladigan buxgal­
teriya hisobi shaklida hujjatlar qayta ishlanishi va hisob registirlar- 
ida aks ettirilishi ketma-ketligi keltirilgan.Ushbu buxgalteriya hi­
sob shaklini o ‘ziga xos xususiyati shundaki, x o ‘jalik jarayonlarini 
yozish uchun sintetik va analitik hisob uchun maxsus jam g ‘arma 
aylanma vedomostlardan foydalanadi.
Buxgalteriyaga topshirilgan dastlabki hujjatlar har tom onla­
ma tekshirilgach, sintetik va analitik hisob maxsus aylanma vedo- 
most- lari to ‘ldiriladi: bunday jam g 'arm a a>lanma vedomostlari 
asosiy vositalar, pul m ab lag lari v a qo‘yilmalar, ishlab chiqarish 
zahiralari va tayyor mahsulot, ishlab chiqarish xarajatlari, mol yet- 
kazib be- ruvchilar bilan hisoblashish, mehnat haqi yuzasidan hi- 
sob-kitoblar, byudjet bilan, ijtimoiy sug‘urta tashkilotlari bilan hi- 
sob-kitoblar, mahsulot (ish, xizmat) sotish va boshqa schyotlar uc­
hun tashkil etiladi.
Yuqorida keltirilgan vedom ostlar va sintetik hisob registrlari 
asosida memorial-orderlar tuziladi. Memorial-order bir oyga bir
151

---

marta ochiladi va oyning oxirida yopiladi. Buxgalteriya hisobining 
memorial-order shakli k o ‘proq q o l mehnatiga asoslangan. Quy- 
ida memorial-order shaklida ishlatiladigan hisob registrlari keltirib 
o lila d i (7.4.1-jadval).
M emorial-order buxgalteriya hisobining eng oddiy shaklllari- 
dan biri b o iib , unda yozilgan m a iu m o tlar har oyda «bosh kitob ju - 
maliga» tarqatiladi.
0 ‘z navbatida «Bosh kitob» jum ali asosida oborot va qoldiq 
summalar aniqlanadi, shundan so‘ng, schyotlardagi qoldiq summa­
lari tegishli tartibda hisobotning boshqa shakllariga yoziladi.
«Bosh kitob» dagi schyotlar debet oborotlari y ig ‘indisi, ular 
kredit oborotlari y ig ln d isi bilan shuningdek, «Order b o ‘yicha sum­
malar» qatori jam i bilan teng bo ‘lm og‘i zarur.
7
.