Is-lm modeli Reje Kirisiw 2 i-bap is-lm modeli tu’sinigi ha’m mazmuni

2.2 IS–LM modelleriniń ózgeriwine tásir yetiwshi faktorlar

IS–LM modeline hár qıylı faktorlarlar tásir yetedi hám usı faktorlardıń sebebine model ózgeredi. Yeń tiykarǵı faktorlar tómendegishe:

- pul-kredit siyasatı;

- mámlekettiń qárejetler siyasatı;

- mámlekettiń salıq siyasatı.

IS–LM modeline pul-kredit siyasatınıń tásirin kórip ótsek. Mámleket tárepinen pul usınısı kóbeyse LM qıya sızıgı tómenge jıljıydı. Sonıń sebebinen teńsalmaqlılıq toчkası A toчkasınan V toчkasına kóshedi, procent stavkası R1 –den R qaray jıljıydı, al milliy ónim bolsa Y1 kóleminen Y2 kólemine deyin kóteriledi. Solay yetip, mámlekettiń maqseti milliy ónimniń kóbeywi bolsa, ol pul usınısın kóbeytedi. Onıń nátiyjesinde procent stavkalar túsedi, investiciyalar artadı hám tovarlar hám xızmetlerge bolǵan talap kóbeyedi, akırǵı nátijede milliy dáramat artadı.

Mámleket qárejetlerin kóbeytken jaǵdayda IS qıya sızıǵı ońǵa qaray jıljıydı. Onıń jıljıǵanı DG *1/(1 – MRS) aralıǵına teń boladı. Bul jerde DG- mámleket qárejetleriniń kóbeywi, al 1/(1 – MRS) – mámleet qárejetleriniń multiplikatorı. Nátiyjede teńsalmaqlılıq A toчkadan V toчkaǵa koshedi, procent stavkalar R1 den R2 deyin kóteriledi, al milliy dáramat Y1 den Y2 deyin artadı.

Yeger mámleket salıqlardı DT-muǵdarına kemeytse, IS qıya sızıǵı ońǵa jıljıydı, onıń jıljıǵanı DT *MRS/(1 – MRS) aralıǵına teń boladı. Bul jerde  DT- salıqlardıń kemeygen muǵdarı, al   MRS/(1 – MRS) – salıq multiplikatorı.

Bunıń nátiyjesinde teńsalmaqlılıq A toчkadan V toчkaǵa kóshedi, procent stavkalar R1 den R2 deyin kóteriledi, al milliy dáramat Y1 den Y2 deyin artadı. Sonıń menen biz kelesi jwumaqqa kelemiz, mámleket ekonomikanı byudjet salıq siyasatı arkalı xoshametlese procent stavkalar artadı hám jeke investiciyalıq qárejetler bazardan shıǵarılıp taslanadı.

Real haqıyqatta ekzogen faktorlardıń ózgeriwi bir waqıtta payda boladı. Olardıń tásiriniń nátiyjeleri bir-birine teńsalmaqlı keledi.

Juwmaqlaw

Ulıwma teń salmaqlılıq – bul ónim satılatuǵın hám talap qandiriladigan ekonomikanıń jaǵdayı. Bul ámeldegi jumısshı kúshi hám islep shıǵarıw quwatlarınan tolıq paydalanilishini, buzılǵan sáykeslik turaqlı túrde tikleniwin názerde tutadı. Ekonomikalıq teń salmaqlılıq – bul barlıq bazarlardıń muwapıqlastırılgan, teń salmaqlılıqlı rawajlanıwı : tovarlar hám xızmetler, jumısshı kúshi, pul, kapital, qımbatlı qaǵazlar. Buǵan barlıq tarawlar, tarmaqlar, islep shıǵarıw faktorlarınıń óz-ara tásiri hám óz-ara kelisiwi processinde eriwiladi. Ulıwma bazar teń salmaqlılıqı teoriyası ekonomikaliq hám matematikalıq Leon Valras tárepinen islep shıǵılǵan bolıp, ol hár bir bazar ekonomikası tendentsiya kórinisindegi teń salmaqlılıqǵa umtılıwın aytıp ótdi. Óz-ara baylanıslılıqtı ámelge asırıw hám óz-ara kelisim koefficientlerge erisiw ushın tiykarǵı qural bul almasinuv bolıp tabıladı, dep Alfred Marshall kórsetdi. Olardan keyin Jan Xiks, Alvin Xansen hám basqa teoretikler teń salmaqlılıq shártlerin qáliplestiriwdi, ekonomikada teń salmaqlılıqǵa erisiw usılların anıqladilar. Jan Keyns makroekonomikalıq analiz metodologiyasining tiykarlawshisi esaplanadı. Áyne ol ámeliyatqa makroindikatorlarning funktsional analizin kirgizgen, ulıwma teń salmaqlılıq klassik teoriyasınıń sheklenishlarini kórsetken. Keyns jáne onıń isin dawamlawshıları modeller, sonday-aq modeler LM, tiykarg’i makro kórsetkishlerdiń óz-ara baylanıslılıǵın túsiniwge, dinamikada ulıwma bazar teń salmaqlılıqınıń suwretin usınıwǵa járdem beredi.