Irodaning o ‘ziga xos ko‘rinishlari shaxsning tavak￾kalchilik vaziyatidagi xatti-harakatida ro‘yobga chiqadi. 0 ‘ziga

Irodaning o ‘ziga xos ko‘rinishlari shaxsning tavak￾kalchilik vaziyatidagi xatti-harakatida ro‘yobga chiqadi. 0 ‘ziga
m ah liyo qiluvchi m aqsadga erishish y o ‘lida xavf-xatar,
y o ‘qotish dahshati, m uvaffaqiyatsizlik bilan ham ohang,
o goh , dadil harakat tavakkalchilik deyiladi. Tavakkalchilik
jarayonidagi noxushlik kutilmasi muvaffaqiyatsizlik ehtimoli
bilan noqulay oqibatlar darajasi uyg‘unlashuvi m ezoni
orqali 0‘lchanadi. Tavakkalchilikda m uvaffaqiyat bilan
m uvaffaqiyatsizlik kutilm asi eh tim oli yotadi, yutuqqa
erishish shaxsda xush kayflyatni vujudga keltirsa, magMublik
noxushlik holatining bosh om ili hisoblanadi. 0 ‘z - o ‘zidan
m a'lum ki, yutuq quvonch nashidasini uyg‘otsa, omadsizlik
ja z o , m oddiy va m a’naviy y o ‘qotishni ro‘yobga chiqaradi.
Shunga qaramay, insonlar tavakkal qilish harakatidan hech
m ahal voz kechmaganlar. X oh u kundalik hayot m uam￾m osiga aloqador voqelik bo'lsin, xoh murakkab m ehnat,
xoh harbiy yurishlar b o ‘lsin. Tavakkalchilik insoniyatning
ijtim oiy-tarixiy taraqqiyoti davrining qaror qabul qilish
nam unasi, mahsuli sifatida shaxsning hayoti va faoliyatida
to hanuz ishtirok etib kelmoqda.
Psixologik manbalarning ko‘rsatishicha, tavakkalchilik
harakatini amalga oshirishning o ‘zaro uyg‘unlashgan ikkita
sababi qayd qilinadi. Qarorga kelishning birinchi sababi—
bu yutuqqa umidvorlik bo'lib, muvaffaqiyatga erishilganda
ehtim ol tutilgan mag'lubiyat oqibati ko'rsatkichidan yuk￾sakroq b olish iga ishonchdir. Ushbu voqelik vaziyati tavak￾kalchilik deb atalib, muvaffaqiyat m otivatsiyasining m u￾vaffaqiyatsizlikdan qutulish m otivatsiyasidan ustunroq
nam oyon bo'lishida o ‘z ifodasini topadi. Shu bois tavakkal￾chilik inson uchun qaror qabul qilishda m uhim aham iyat
kasb etuvchi ruhiy hodisa hisoblanib, u yoki bu tarzdagi
harakatni amalga oshirib, o kz xulq-atvorini nam oyish qiladi.
Dehqon kcchikib ycrga urug' qadashga tavakkal qilgan b o i ­
sa, hosil pishib yetilishiga xavf tug‘iladi, lekin agrotexnika
vositalaridan jadal sur'atda foydalanlsa, asosiy m ablag'ni
sarf qilib yaxshi natijaga erishishi mumkin. Irodaviy qaror
qabul qilib tavakkal qilishdagi uning mardligi, tashabbuskorligi,
qat'iyatligi, mehnatda yutuqqa erishishni ta'minlaydi. A m m o
bunday qarorga kelish goho o ‘zini oqlaydi yoki m utlaqo
oqlamaydi ham. Bu borada harakatning xavfli yoki xavfsiz
y o ‘lini tatbiq etish, tavakkalchilikning g'oyaviy, m a ’naviy
yuksakligi, qaroming oqilonaligi baxtli tasodif sari yetaklashi
m um kin. Ba'zan tavakkalchining m ohirligi, q a t’iyligi,
malakaliligi, moMjalning aniqligi unga oniad keltiradi.
Tavakkalchilikning ikkinchi sababi xatti-harakatning
xavfli y o ‘Iini afzal bilgan xulq-atvorda ko'zga tashlanadi.
Bu voqelik shaxsning vaziyatdan faolligi deb nom lanib ,
m sonm ng vaziyat talablaridan ustuvorhkka erish ishid a,
vaziyatdan yuksakroq maqsad q o ‘ya olishida nam oyon b olad i.
Tavakkalchilikning bu turi „vaziyatusti“ yoki „xolisonalik “
deb atalib, tavakkalchilik uchun tavakkalchilikka y o ‘l
qo‘yishni anglatadi hanida „tavakkalchining tavakkalchiligi“
atam asini keltirib chiqaradi. Shaxsdagi tavakkalchilikni
riskomctr deb ataluvehi m axsus asbobda o ‘lchab ko‘rish
m um kin. Bu asbob yordam i bilan psixologiktajribada. insonlarda muvaffaqiyatga erishish ehtimoli q olgan xoliso￾nalik tavakkalchilikka moyillik, ularning haqiqiy xavf ostida
irodaviy harakatlarini oldindan aytib berish im koniyati
vujudga keltiriladi.