|
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni // Barkamol avlod –
O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent, Sharq nashriyot-matbaa konserni,
1997.
2. “2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha HARAKATLAR STRATEGIYASI” O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 yanvardagi “Kitob
mahsulotlarini chop etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob mutolaasi va
kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ‘ibot qilish bo‘yicha komissiya tuzish
to‘g‘risida”gi F-4789-sonli Farmoyishi
~ 52 ~
ZAMONAVIY TA’LIMDA XALQ PEDAGOGIKASINING O‘RNI
Mamatqobilova Shodiya Azamat qizi
Pedagogika fakulteti Boshlang‘ich ta’lim va sport tarbiyaviy ish ta’lim yo‘nalishi
301-guruh talabasi
Ilmiy rahbar: Pedagogika kafedrasi kata o‘qituvchisi Achilov N.A.
Hozirgi davr talabidan kelib chiqqan holda mamlakatizmiz ta’lim tizimida turli
o‘zgartirishlar kuzatilmoqda. Zamon talabiga munosib mutaxassislarni tayyorlash
maqsad qilib olingan holda bu ishlar amalga oshiriladi. Zamonaviy o‘qitish usullaridan
foydalanish yuqori natijalarni kafolatlaydi. Ayni shu jarayonda zamonaviylikni
an’anaviy usul bilan boyitgan holda olib borish xalq pedagogikasini to‘la ravishda
saqlagan bo‘lamiz. Xalq pedagogikagasiga to‘xtalib o‘tadigan bo‘lsak, uning qamrovi
nihoyatda keng, bag‘oyatda serqirra va serjilo tushuncha bo‘lib, u shu xalq paydo
bo‘lgan butun davrni o‘z ichiga oladi. Uning sayqal topishida ne-ne buyuk allomalar,
pedagoglar xizmati beqiyosdir. Xalq pedagogikasi o‘zbek xalqi xarakter-xususiyatlarini
chuqur o‘rganilib, qiyosiy tahlillar asosida ishlab chiqilgan xalqimiz odobnomasining
nodir namunasi hisoblanadi. Unda hayotning barcha tomonlarini, xalq og‘izaki ijodi
qadrshunosligi, udumshunosligi va marosimshunosligining yetakchi yo‘nalishlari,
diniy-axloqiy ta’limotni qamrab olishi bilan xarakterlanadi. U xalqimizning asrlar
davomida to‘plangan boy tajribalarini, ijtimoiy, axloqiy, siyosiy, falsafiy, ma’rifiy,
estetik, ma’naviy hamda jismoniy yetuklik borasidagi qarashlarini, tajriba, xulosalarini
lo‘nda ammo bag‘oyat teran, donishmandnoma tarzda ifodalaydi. Bularning barchasi
inson tarbiyasi uchun, uning barkamol inson sifatida yetishishi uchun qo‘llanma deb
qaralsa ham bo‘ladi.
O‘zbek xalq pedagogikasi an’anaviy o‘quv qo‘llanmasi uzoq yillik ilmiy,
pedagogik izlanishlar, amaliy faoliyatlar natijalaridan kelib chiqqan holda jonli, ilmiy-
ommaviy tilda yozilgan. Xalqning ommaviy-maishiy hayoti, ta’lim tarbiyaviy axloq-
odobga oid hayotiy yo‘l-yo‘riqlarni, usullari, ibratli tajribalariga oid turfa misollar –
dostonlar, ertaklar, mehnat - marosim qo‘shiqlari asotirlar naqllar, rivoyatlar, afsonalar,
maqollar, matallar, hukmatlar qayroqi so‘zlar, aforizmlar, topishmoqlar, tez aytishlar,
bolalar o‘yinlari, allalar, to‘y va aza qo‘shiqlari, aytimlar, olqish va qarg‘ishlar, suyish-
erkalash qo‘shiqlar, erkalamalar, ovunmachoqlar, qiziqmachoqlar, yalinmachoqlar,
hukmlagichlar, chorlamalar, guldur - guplar, sanamalar, o‘yin-kulgilar bilan bog‘liq
lapar, aytishuv, o‘lan, termalar, chorlash qo‘shiqlari, ramazon qo‘shiqlari, boychechak,
yomg‘ir, quyosh, suv aytimlari, chandishlar, tegishmachoqlar, masxaralamalar,
“Navro‘z”, “Mehrjon”, bahor, kuz, qish, yoz aytim qo‘shiq ashulalari, dehqonchilik,
chorvachilik va kasb - hunarga oid nasriy va nazmiy asarlar; inson, tabiat va hayvonlar
dunyosiga oid namunalar hamda mifologik (mif – afsona) tasavvurlar aks etgan asarar
bilan boyitilgan. “O‘zbek xalq an’anaviy pedagogikasini” bamisoli ummonga qiyos
etish mumkin.
Xalq pedagogikasi asrlar davomida yashab keladi, yashovchanligi, “umri” uning
shunchalar uzoq muddatlar bilan o‘lchanishi, uni hech qanday kuch qudrat bilan
tenglashtirib bo‘lmas. U ham boshqa dunyoqarash, mafkura, ma’naviyat omillari kabi,
xalq pedagogikasi tarix to‘fonlariyu, ur - yiqitlarga, to‘s - to‘polonlarga bardosh berib
~ 53 ~
tajriba sinovlardan muvaffaqiyat bilan o‘tib, toblanib, sayqallashib, hech bir payt hech
bir davrda – u qanchalik og‘ir, murakkab, qiyin bo‘lmasin, baribir o‘z faoliyatini
to‘xtatmasdan, aksincha faol xizmat qilib, avlodalar tarbiyasi, kamoloti borasida hal
qiluvchi rolni o‘ynab keldi.
Mustaqillikka erishib, o‘zimizning yorqin milliy istiqlolimizga ega bo‘lgach,
umuminsoniy va o‘zbekona qadryatlarni har tomonlama chuqurroq anglay boshladik.
Vatan taqdiri, xalq ravnaqi, mustaqil yurtning kelgusi boshqaruvchisi yangi avlod
tarbiyasi, salohiyati birinchi o‘ringa chiqdi. Ayni shu jarayonlarda xalq pedagogikasi
hayotning, tafakkurning, odob-axloq, ta’lim-tarbiyaning hamma jabhasini barcha
muommolarini, qamarab olishi bilan xarakterlanadi.
Hozirgi zamon ta’lim tarbiyasi, istiqlol mafkurasi ana shu merosdan oziqlansa,
uning eng yaxshi sahifalarini, qoidalrini qabul qilsa, o‘z oldiga qo‘ygan maqsad-
vazifalarini sharaf bilan bajarishi mumkin. Chunki xalq odobnomasi va ibratnomasining
bu ikki teran, boy, serma’no, mazmunli sohasi – xalq og‘izaki ijodi va xalq pedagogikasi
an’analari
–
insonni
har
tomonlama
tarbiyalash,
kamolga
yetkazish,
ma’naviyatlarimizning ustuvor iymon-etiqodlarimizning butun bo‘lishligi, qadrli
qadryatlarimizning qadrlanishi garovidir.
Yuqoridagi fikrlardan ayonki xalq pedagogikasi mamlakatimiz ta’lim tizimi
ajralmas qismidir. Uni biz ta’limning har bir bo‘g‘imiga olib kira olishimiz lozim.
Mamlakatimiz xalqaro baholash dasturlariga, xalqaro o‘qitish metodlarini, usullarini
qo‘llash ko‘lami kengayib borayotganini ko‘rishimiz mumkin. Bu holatda har bir yangi
yo‘lni o‘z pedagogik manbalarimiz bilan boyitgan holda tizimga kiritishimiz talab
etiladi. Masalan PIRLS xalqaro baholash dasturi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining
o‘qish savodligini tekshiruvchi dastur sanaldi. Ayni shu dasturni amalga oshirishda
o‘zbek xalq ertaklari, rivoyatlari, dostonlari, hikoyalaridan foydalanish o‘zligimiz,
qadryatlarimizni yanada chuqurroq anglashga yordam beradi.
Xalq pedagogikasi bu o‘zbek xalqining o‘zligi, tarix ko‘zgusidir. Biz undan hech
qachon kechmaymiz, aksincha yanada boyishiga, sayqal topishiga o‘z hissamiz qo‘shib
boramiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
