Iqtisodiyotning texnika taraqqiyotidagi o’rni

3.2 TEXNIK_IQTISODIY KO’RSATKICHLAR.

Yangi avtomatlashtirilgan texnikaning iqtisodiy samaradorligini baholash bo’yicha ko’rsatkichlarni hisoblash uchun bazaviy va yangi texnikalarni tavsiflovchi, hamda ulardan foydalanishning tashkiliy-texnik sharoitlari haqida aniq ma’lumotlarga ega bo’lish talab etiladi.

Amaldagi obyektlarni avtomatlashtirishga qilinadigan xarajatlarni capital quyilmalar ( investetsiyalar) deb aytiladi. Ular orqali asosiy fondlarni oddiy hamda kengaytirilgan ishlab chiqarilishi ta’minlanadi. Kapital quyilmalarni bir yo’la, bir martalik, obyektni ishga tushirishdan uzoq muddat oldin qo’yiladigan turlari mavjud. BMI bo’yicha bir vaqtda qo’yiladigan kapital quyilmalar hajmi mavzudan kelib chiqqan holda hisoblanadi. Bizning holatdagi texnologik jarayonda yangicha avtomatlashtirishni tadbiq etishda obyektning qiymati, unga ketgan qurilish-montaj ishlari, jihozlarning qiymati aniqlanadi.
Montaj ishlari va qurilmalarning umumiy qiymati transport harajatlar (4%), omborxona harajatlari (2%) , ehtiyoj qismlari harajatlari va qo’shimcha harajatlar (1%) ni hisobga olgan holda.
1-jadval

Montaj ishlari va jihozlarning nomlanishi	O’lchov birligi	Miqdori
1	2	3
OWEN 210 kontrolleri	dona	1
Metra M8400-2-5 og'irlik o'lchash qurilmasi	dona	2
Micropilot FMR57 sath o’lchov qurilmasi	dona	1
FLSmidth Pfister Rostlash qurilmasi	dona	1
Endress Hauser TMT142R harorat o’lchov qurilmasi	dona	3
TENSE DJ-A48 tok kuchini o’lchov qurilmasi	dona	3
Siemens SIMOTICS GP Konveyer elektrdvigateli	dona	2
Siemens Encoder 1XP8001 Aylanish tezligini o'lchash qurilmasi	dona	1
TOMRA COM XRT 2 O'lchamlarni tekshirish va Saralash qurilmasi	dona	2
Siemens SIMOTICS GP Maydalagich elektrdvigateli	dona	1

1-jadvalning davomi

Smeta narxi ming so’m
Birliklar				Jami
Jihoz narxi ming so’m	Montaj ishlari ming so’m	Ish haqi uchun ming so’m	Jihozlar so’mmasi ming so’m	Montaj ishlari ming so’m	Ish haqi uchun
4	5	6	7	8	9
20 140	805,6	563,9	20 140	805,6	563,9
3227	129,1	90,4	6 454	258,2	180,7
3189	127,6	89,3	3 189	127,6	89,3
5378	215,1	150,6	5 378	215,1	150,6
4 840	193,6	135,5	14 520	580,8	406,6
3 425	137,0	95,9	10 275	411,0	287,7
3250	130,0	91,0	6 500	260,0	182,0
4132	165,3	115,7	4 132	165,3	115,7
3125	125,0	87,5	6 250	250,0	175,0
2423	96,9	67,8	2 423	96,9	67,8
			79 261	3170,4	2219,3

Jami: 90 576 300so’m

3.3 Amortizatsiya ajratmalari hisobi.


Amortizatsiya- asosiy capital (fondlar) amartizatsiyasi – asosiy capital ( mashina va mexanizmlar, jihozlar va uskunalar, binolar va inshootlar) ning ekspluatatsiya jarayonida eskirilishi va ayni paytda ular qiymatining muayyan davr davomida ishlab chiqarilayotgan tayyor mahsulotga o’tib borishi.
Ma’lumki, amortizatsiya ajratmalari belgilangan korxonalar bo’yicha tayyor mahsulotning tannarxiga kiritiladi va u quyidagi formula yordamida aniqlanadi.

Na=(F1-Fm)/(Ta*Ti) * 100 %

Bu yerda :

F1 - asosiy fondlarning dastlabki yoki tiklash qiymati
Fm – asosiy fondlarning tugatish qiymati
Ta – asosiy fondlarning normative ishlash muddati (amortizatsiya vaqti
Amortizatsiya normasining darajasi asosiy fondlarning eskirgan qismini tiklash uchun resurslar hajmini aniqlaydi. Amortizatsiya normasi bilan asosiy fondlarning aylanish tezligi belgilanadi va ularni qayta ishlab chiqarish jarayoni jadallashtiriladi.
Yangi o’rnatilgan jihozlar va asboblar amortizatsiyasi

2-jadval

Jihozlar va asboblarning nomi	Smeta bo’yicha qiymat (ming so’m)	Amortizatsiya hisobi
		Amortizatsiya normasi, %	Yillik qiymat(ming so’m)
Jami	90 576	15	13586,4

3.4 Ishchilarning ish haqlarini hisoblash
3-jadval

Shtat birliklarining nomlanishi	1sutkadagi smenalar soni	Tariff razryadlari	Ishchilarga tegishli miqdor		Ishchi guruh a’zolarining koeffitsiyenti	Ishchi guruh miqdori	Ishchi guruh a’zolarining ishlash holati
			1smenada	1sutkada			smena	soat	Kechgi va bayram kunlari
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
KIP chilangari	1	5	1	1	1.14	1.14	264.48	2115.8

3.5 Mutaxassislarning yillik ish haqi fondini hisoblash.
4-jadval

Shtat birliklarining nomlanishi	Shtat jadvali asosida oylik maosh (ming so’m)	Yillik ish haqlari fondi (ming so’m)	Uchastkadagi bandlik miqdori	Ish haqining oylik koeffitsiyentiga bog’liq summasi
TJA mutaxassisi	5 462	65 544	1	65 544
TJA bo’limi boshlig’i	6859	82 308	1	82 308
			jami	147 852 ming s

3.6 Ish haqini hisoblash
5-jadval

Shtat birliklarining nomlanishi	Tarif Soatiga ming so’m	Tariff bo’yicha ish haqi ming so’m	Ish haqi fondidan mukofot		Qo’shimcha to’lov ming so’mda
			%	Summasi ming so’mda	Tungi	Bayramlar uchun
1	2	3	4	5	6	7
KIP chilangari	10,409	2 748	45	1236,6	-	-
KIP chilangari	10,409	2 748	45	1236,6	-	-
KIP chilangari	10,409	2 748	45	1236,6	-	-
KIP chilangari	10,409	2 748	45	1236,6	-	-

Qo’shimcha to’lov 20% ming so’m		Jami ish haqi ming so’m		Qo’shimcha ish haqi ming so’mda		Ish haqining yillik fondi ming so’mda		1 ta ishchining o’rtacha ish haqi
8		9		10		11		12
	549,6		4 534		1786,2		54410,4		4 534
	549,6		4 534		1786,2		54410,4		4 534
	549,6		4 534		1786,2		54410,4		4 534
	549,6		4 534		1786,2		54410,4		4 534

Jami: 217 641,6 ming so’m
Yangi texnologik jarayongacha:
Umumiy ish haqi fondi: 147 852 ming so’m + 217 641,6 ming so’m = 365 493,6
ming so’m
Yagona ijtimoiy to’lovlar : Umumiy ish haqi fondidan 12%
365 493,6 *12%= 43 859,23 ming so’m.

Yangi texnologik jarayondan so’ng: 0,25 stavka TJA bo’lim boshlig’i ish o’rni qisqaradi

Umumiy ish haqi fondi: 365 493,6-0,25*82308=344 916.6
ming so’m
Yagona ijtimoiy to’lovlar : Umumiy ish haqi fondidan 12%
344 916,6 *12%= 41 390 ming so’m.
3.7 Elektr energiya harajatlari.
6-jadval

Elektr energiya harajatlari (kVt/soat)			Elektr energiyaning narxi so’m (1kVt/s= 450 so’m)
	Yangi texnologik jarayongacha	Yangi texnologik jarayondan so’ng	Yangi texnologik jarayongacha	Yangi texnologik jarayondan so’ng
soatiga	34	26	15300	11700
yiliga	293760	224640	132192000	101088000

Yillik tejam: 31104000so’m


3.8 Ekspluatatsiya xarajatlar smetasi.
7-jadval

№	Xarajatlar moddasi	Xarajatlar Summasi ming so’m		Hisoblash usuli
1		yangi texnologik jarayongacha	yangi texnologik jarayondan so’ng	3
2	Ishchi-xodimlarning asosiy va qo’shimcha ish haqi	365 493,6	344 916,6	4;5 jadvallar
3	Yagona ijtimoiy to’lov uchun ajratma	43859,23	41390	Ish haqining 12%
4	Ishlab chiqarish uchun sarflangan elektroenergiya	132192	101088	6 jadval
5	Qo’shimcha amortizatsiya	-	13586,4	2 jadval
6	Ehtiyot qismlar uchun qilingan qo’shimcha xarajatlar	-	5434,6	Amortizatsiyaning 40%i
7	Qo’shimcha MPB ishdan chiqishi va ta’mirlash sarflari	-	1811,5	Qurilmalarning smetadagi narxining 2%i
8	Qo’shimcha joriy ta’mirlash xarajatlari	-	2717,29	Qurilmalarning smetadagi narxining 3%i
	Boshqa xarajatlar	91373,4	86229,15	Ish xaqi fondining 20-25%i olinadi
	Jami xarajatlar	632 917	597 174	35743

Yillik tejalgan xarajatlar: 35 743 ming so’m.

3.9 Avtomatlashtirishdan keyingi texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar.

8-jadval

№	Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	Summasi
1	Yillik sof iqtisodiy samara(S)	ming.sum.	35 743
2	Avtomatlashtirishga quyilgan capital mablag’(K)	ming.sum.	90576,3
3	Iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti(Eef)		0,4
4	Xarajatlarni saqlash muddati(Тkm)	yil	2.5

Jarayonning ta’minotchi qismida Sementni OWEN 210 yordamida boshqarish algoritmlarini joriy etish natijasida korxona bir yilda 35 743 ming so’m sof iqtisodiy samaraga erishadi. Bu natija texnologik jarayonni takomillashtirish uchun bir yo’la 90576,3 ming so’m capital qo’yilmalar sarflash natijasida erishiladi. Kapital qo’yilmalar qoplash muddati quyidagicha aniqlanadi:

Tkm=K/S=90 576 /35743=2.5 yil

E_ef= 1 / Т_km = 1 / 2,5 = 0,4 > E_norm=0,15

Sarflangan kapitalning qoplash muddati 2.5 yilga teng bo’ldi. Iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti 0,4 ga teng bo’lib, bu me’yoriy ko’rsatkich 0,15 dan katta. Ushbu natijalardan kelib chiqib xavfsizlik tizimini avtomatlashtirish iqtisodiy va texnik jihatdan foydali degan xulosaga kelamiz.