Iqtisodiyoti

 
2. 
Qishloq 
xo‘jaligida 
mehnat 
resurslaridan 
foydalanish 
samaradorligini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar va ularni aniqlash 
tartibi. 
Mehnat resurslari qishloq xo‘jaligini rivojlantirishda faol ishlab 
chiqarish resursi sifatida katta ahamiyatga ega. Chunki ular boshqa 
ishlab chiqarish omillarini bir-biri bilan bog‘laydi. Ishlab chiqarishning 
pirovard natijasi mehnat resursiga bevosita bog‘liqdir. Shunday ekan, 
ulardan yil davomida to‘liq, samarali foydalanishga erishish lozim. 
Buning uchun mehnat resurslaridan foydalanishning holati va 
samaradorligini aniqlash va unga ko‘ra tegishli choralar ko‘rib borilishi 
kerak.
Qishloq xo‘jaligida mehnat resurslaridan foydalanish holati va 
samaradorligiga baho berishda quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi:

---

153 
a) mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik darajasi. Ushbu 
ko‘rsatkichni aniqlash uchun xo‘jalikda mavjud bo‘lgan mehnat 
resurslari soni qishloq xo‘jalik yerlari miqdoriga bo‘linadi. Uni aniqlash 
uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: 
QXY
MRus
MRtd
=
Bunda:
MRus
– mehnat resurslari umumiy soni, kishi; 
QXY
– qishloq xo‘jalik yerlari, ga.
Ushbu ko‘rsatkich qishloq xo‘jalik korxonasi ixtisoslashuvidan 
kelib chiqqan holda ilmiy asoslangan me’yorlar darajasiga imkon qadar 
yaqin bo‘lishi kerak. 
b) mavjud mehnat resurslaridan foydalanish koeffitsiyenti. Ushbu 
ko‘rsatkichni aniqlash uchun mehnat resurslarining o‘rtacha yillik soni
mehnat resurslarining umumiy soniga bo‘linadi. U quyidagi formula
yordamida aniqlanadi: 
MRus
ys
MRo
MRfk
'
=
Bunda: 
MRo‘ys
– mehnat resurslarining o‘rtacha yillik soni, kishi; 
MRus
– mehnat resurslarining umumiy soni, kishi. 
Bu ko‘rsatkichning darajasi birga yaqin bo‘lgani maqsadga 
muvofiqdir. Shunda mavjud mehnat resurslaridan foydalanish darajasi 
yuqori bo‘lganligidan dalolat beradi. 
d) mehnat resurslarining xo‘jalik faoliyatida qatnashishi. Ushbu 
ko‘rsatkich xo‘jalik faoliyatida jami sarflangan vaqtni mehnat 
resurslarining umumiy soniga taqsimlash orqali aniqlanadi, bunda 
quyidagi formuladan foydalanish mumkin: 
MRus
MRsv
MRxfq
=
Bunda: 
MRsv
– mehnat resurslarining jami sarflagan vaqti, kishi-
kuni, kishi-soat. 
Bu ko‘rsatkichning mutlaq miqdori aniqlanayotgan davrdagi 
(oyda, yilda) bir kishining ish vaqti fondidan yuqori bo‘lmaydi. Mehnat 
resurslarining har bir guruhi uchun amaldagi qonunlarda yillik yoki 
oylik ish vaqti fondi belgilanadi. Uning miqdorini bir yildagi kalendar 
kunlar miqdoridan barcha turdagi bayram (agar u qonun bo‘yicha dam 
olish kuni hisoblansa), dam olish hamda ta’til kunlarini ayirish orqali 
aniqlanadi. Respublikamizda bir xodimning yillik o‘rtacha ish vaqti 
fondi 285 kun miqdorida belgilangan. Bu iqtisodiy faol mehnat 
resurslarining yillik ish vaqti fondi hisoblanadi. O‘smirlar uchun bu fond 

---

154 
ularni ijtimoiy jihatdan himoya qilgan holda belgilangan. Xuddi shunday 
imtiyozlar inson salomatligi uchun zararli ishlarni bajaruvchilar uchun 
ham o‘rnatilgan. Mehnat resurslarining xo‘jalik faoliyatida qatnashishi 
ko‘rsatkichi imkon qadar ushbu me’yorga yaqin bo‘lishi kerak.
e) belgilangan ish vaqti fondidan foydalanish koeffitsiyenti. U bir 
ishchi yoki xizmatchining ishlab chiqarishda haqiqatda ishlagan vaqtini 
(kishi-kuni, kishi-soat) qonunda belgilangan miqdorda ishlashi lozim 
bo‘lgan vaqtga taqsimlash natijasida aniqlanadi. Bunda quyidagi 
formuladan foydalanish mumkin: 
Im