Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar

“Iqtisodiyotda axborot-kommunikatsion texnologiyalar va tizimlar” 
-17- 
 
 
Dasturiy  ta‘minot,  yuqori  darajadagi  dasturlash  tillarini  standartlashtirish, 
taqsimlangan  vaqtli  operasion  tizimlari,  dasturiy  ta‘minlashni  apparat  vositalaridan 
ajratib  qo‘yish  shuningdek  mustaqil  dasturlash  industriyasini  yaratish  bularning 
hammasi uchinchi avlod davrida yuz berdi. O‘sha kunlarda FORTRAN va COBOL 
yuqori darajali dasturlashtirishning eng ommalashgan tili bo‘ldi. Ularni 1966 yilda va 
1968  yilda  mos  holda  Amerika  milliy  standartlar  instituti  (ANSI)  standartlashtirdi, 
standartlashtirilgan versiyalar esa ANSI FORTARAN va ANISI COBOL deb ataldi. 
Buning mohiyati shunda ediki, agar dasturchi dasturni yozishda bu standartlarga amal 
qilsa u bu dasturlarni ANSI FORTARAN  yoki ANISI COBOL bilan kompilyatorda 
har qanday kompyuter ishlata olardi. Uchinchi avlod davrida yana bir qancha yuqori 
darajali dasturlashtirish tillari  muomalaga  kiritildi. Ularning  orasida  PL/1, PASCAL 
va BASIC alohida o‘ringa egalladi.  
Ikkinchi  avlod  kompyuterlari  paketli  ishlov  berish  operasion  tizimidan 
foydalangan.  Bu  tizimlarda  foydalanuvchilar  o‘z  ma‘lumotlari  va  dasturlarni 
tayyorlashlari, keyin esa ularni ishlov berish usun hisoblash markaziga topshirishlari 
kerak bo‘lardi. Kompyuter markazidagi operatorlar foylanuvchilarning ushbu ishchi 
dasturlarini  yig‘ishar  va  ularni  berilgan  vaqt  intervalida  paketlarda  kompyuterga 
kiritar  edilar.  Foydalanuvchilar  kompyuter  markazidan  o‘z  ishlarining  echimini 
qog‘ozga bosilgan holda olar edilar. Ma‘lumotlarga paketli  ishlov berishga bunday 
yondashuv  natijasida  ayrim  foydalanuvchilar  ayniqsa  dasturchilar  uchun    majburiy 
ushlanib  qolish  murakkabliklar  yaratardi,  chunki  ular  dasturdagi  bir  nechta  xatoni 
topish va tuzatish uchun kunlab kutishga majbur edilar. Bu vaziyatni tuzatish uchun 
Dartmund  kolejidan  Jon  Kemeni  va  Tomas  Kurs  taqsimlangan  vaqtlarda  ishlovchi 
operasion  tizimlar  konsepsiyasini  (OS)  taqdim  etdi.  Taqsimlangan  vaqtlarga 
ajratilgan OS bir necha foydalanuvchiga kompyuterga tez kirish imkoniga ega bo‘ladi 
va  har  bir  foydalanuvchi  uchun  kompyuterdan  resurslaridan  boshqalar  ham 
foydalanayotganligini  his  qilmagan  holda  bir  vaqtda  foydalanishga  imkon  beradi. 
Bunga  kompyuterga bir  vaqtda birgalikda  ulangan ko‘p sonli nisbatan  past tezlikda 
ishlovchi  mustaqil  onlayn  terminallardan  foydalanish  tufayli  erishiladi.  Har  bir 
foydalanuvchi  kompyuterga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  kira  olishi uchun  aloxida  terminaldan 
foydalanadi. Taqsimlangan vaqtlarga ajratilgan operasion tizim prosessorning vaqtini 
shunday  taqsimlaydiki,  bunda  o‘z  navbatida  hamma  foydalanuvchilar  dasturi  
prosessor  vaqtining  bir  qismiga  (vaqt  kesimi  sifatida  ma‘lum)  ega  bo‘ladi. 
Prosessorning ishlash tezligi unga bir foydalanuvchining ishidan ikkinchisinikiga tez 
izchillikda o‘tish va to ish tugamaguncha qadar vaqtning ajratilgan kvantida har bir 
topshiriqning  uncha  ko‘p  bo‘lmagan  qismini  bajarishga  imkon  beradi.  Har  bir 
foydalanuvchi ―kompyuterda bir o‘zim ishlayapman‖ degan hayolda bo‘ladi. Vaqtni 
ajratish  tartibi  konsepsiyasini  joriy  etish  dasturchilar  ish  unumdorligini  ancha 
oshirishga 
va 
aviabiletlarni, 
so‘rovnomalar  v.b.larni  interfaol  tizimlarini 
rezervlashtirish tizimi sifatida on-layn ilovalar ishlab chiqishga imkon beradi. 
1965  yilga  qadar  kompyuter  ishlab  chiqaruvchilar  o‘z  uskunalarini  barcha 
dasturiy  ta‘minlanish  bilan  birga  sotishar,  dasturiy  ta‘minlash  uchun  alohida  haq 
olmas  edlar.  Masalan,  xaridorlar  o‘zlari  sotib  olgan  kompyuterlari  bilan  birga 

---