|
2.1 Ijtimoiy himoyani kengaytirish va ish o’rinlarini himoya qilish bo’yicha aniq chora-tadbirlar
Ijtimoiy himoya choralari:
Ta’lim, sport va madaniyat muassasalarida karantin cheklovlariga uchragan 1,04
million xodim uchun karantin paytida ish haqi to’langan. 2020 yil 1 apreldan boshlab 14 yoshgacha bolalari bo’lgan oilalar, 2 yoshga to’lmagan bolani boqish uchun ta’tilda va homiladorlik va tug’ruq ta’tilida nafaqa oluvchilar soni 10 foizga, 595,400 dan 655,000 gacha oshdi. 2020 yil may oyida chora-tadbirlar yana 70 ming oilani qamrab oldi, bu esa yana 10 foizga o’sdi. Farzandlari bo’lgan oilalarga bolalarni parvarish qilish uchun nafaqalar 2020 yil martidan iyunigacha tugagan moddiy yordam avtomatik ravishda uzaytirildi (qo’shimcha murojaat qilish talab qilinmasdan). COVID-19 ga qarshi kurashda ishtirok etgan 5482 tibbiyot, sog’liqni saqlash va boshqa xodimlar uchun kunlik ish haqiga qo’shimcha oylik ish haqi (oylik ish haqining 6 foizidan) berildi. Karantin paytida muhim oziq-ovqat mahsulotlari (18 ta buyum, shaxsiy gigiyena vositalari, bir marta ishlatiladigan niqoblar va antiseptik tozalash vositalari) keksalar va nogironlarga karantin paytida bepul berildi. 2020 yil 1 apreldan 2020 yil 1 oktyabrgacha «Mahalla», «Mehribonlik va qo’llab-quvvatlash» va «O’zbekiston» fondlariga («Mexr-shavkat va salomatlik»),
shuningdek, ijtimoiy qo’llab-quvvatlashga muhtoj sifatida ro’yxatdan o’tgan jismoniy shaxslarga pul, tovar va xizmatlarning xayriya mablag’lari barcha soliqlardan ozod qilindi.
Ish joylarini himoya qilish choralari quyidagilarni o’z ichiga oldi:
Iqtisodiyotning davlat sektorida kafolatlangan ish joylarini saqlab qolish. Koronavirus yuqtirgan yoki karantin ostiga olingan bolalari bo’lgan ota-onalarni ishdan bo’shatish to’g’risidagi taqiq. Bolalar bog’chasida yoki boshlang’ich maktabda farzandlari bo’lgan otaonalarga karantin paytida ta’til berish. Karantin ostida bo’lgan ota-onalar va ularning farzandlariga g’amxo’rlik qilayotgan shaxslar uchun o’rtacha ish haqining 100 foizi miqdorida vaqtincha mehnatga layoqatsizlik (kasallik ta’tillari) uchun imtiyozlar. Kasallik ta’tilining soddalashtirilgan tizimi. Ishchilar uchun, ayniqsa homilador ayollar, qariyalar va nogironlar uchun masofadan ishlashga va moslashuvchan ish vaqtiga o’tish. 2020 yilda shaxsiy daromad solig’iga tortilmaydigan ishchilar daromadlari miqdori eng kam ish haqining 4,22 dan 7,5 baravarigacha oshdi. Ishsizlik bo’yicha bir martalik nafaqalarni kengaytirish.
Pandemiya paytida ushbu ta’sirchan sa’yharakatlarga qaramay, pandemiya oldidan mamlakat ijtimoiy himoya tizimi ijro etishdagi samarasizliklarga va uni ishlab chiqishdagi muammolarga duch keldi. Tizimdagi samarasizliklar uzoq muddatli muammolarni yanada kuchaytiradi va hozirgi paytda zaif natijalarni beradigan tizim uchun yangi muammolarni keltirib chiqaradi.Aniq belgilangan va aholiga yetkazilgan yashash bahosining yo’qligi ijtimoiy yordam to’lovlarining yetarliligini tushunishni cheklaydi. So’nggi paytgacha ijtimoiy himoya tizimi asosan ijtimoiy sug’urta, pensiya va ma’lum darajada kam ,ta’minlangan oilalarga nafaqalar berishga yo’naltirilgan edi. Shunday qilib, mehnat bozoridagi aralashuvlarga, shu jumladan ishsizlik nafaqasi, malaka va vaqtinchalik ish bilan ta’minlashga e’tibor berilmadi. Amalga oshirilayotgan tarkibiy islohotlar, xususan, Davlat korxonalarini (DKlarini) qayta qurish, ushbu yangi ishsizlar uchun malaka
oshirish va ularni o’qitish uchun qo’shimcha manbalarni talab qiladi. Shuningdek, aholini qamrovida katta kamchiliklar mavjud, xususan, nogironlar, shu jumladan bolalarni qamrovida ham.91 Aksariyat bolalarning milliy ijtimoiy himoya tizimidan chetlashtirilishi ular rivojlanishining orqada qolishini anglatadi va kelajakdagi ishchi kuchining sifatiga salbiy ta’sir qiladi.92 Mahalliy darajadagi ijtimoiy himoya resurslarini taqsimlash ham istisnolarga olib keladi. Ko’rinib turibdiki, ijtimoiy chetga qolishning asosiy sabablari resurslarning yetishmasligi, yomon loyihalash va amalga oshirishda samarasizliklardir; ko’pincha birbirini takrorlaydigan zaifliklarga tushib qoladigan eng munosib guruhlar ijtimoiy xizmatlardan foydalanish borasida jiddiy muammolarga duch kelmoqdalar. Ijtimoiy ta’minot aholining aksariyat qismi uchun imkonsiz bo’lib qolishi katta tashvish uyg’otmoqda. Mehnatga layoqatli odamlarning taxminan 50 foizi norasmiy sektorda bo’lib, ular ijtimoiy sug’urta tizimlarida qatnashmaydilar. Ijtimoiy himoya bo’yicha «qavat» yondashuviga muvofiq, mehnatga layoqatli aholining ijtimoiy ta’minotini (shu jumladan, ijtimoiy sug’urta, onalikni muhofaza qilish, munosib mehnat sharoitlari va eng kam ish haqini) kengaytirish tavsiya etiladi. Bunga norasmiy iqtisodiyotdagi ishchilarga, ularning mavqeidan qat’iy nazar, ijtimoiy sug’urta dasturlarini kengaytirish va shu bilan birga bandlikni rasmiylashtirish bo’yicha parallel va kelishilgan siyosiy harakatlar qilish orqali erishish mumkin. Barcha muhtoj uy xo’jaliklarini himoya qilish uchun barcha kutilmagan holatlar va aholi guruhlari bo’yicha qamrovni yaxshilash kerak. Bu moliyalashtirishni oshirish, obyektiv va shaffof tanlov qoidalarini joriy etish, ishsizlik nafaqalarini rasmiylashtirish mexanizmlarini joriy etish, kam daromadli nafaqalarning maqsadli mexanizmlarini takomillashtirish va ma’lumotlarni yig’ish va tahlil qilishni kuchaytirish orqali amalga oshirilishi mumkin. Pandemiya susayganidan so’ng, O’zbekistondagi ijtimoiy himoya haqidagi munozaralar maqsadli yoki universal bo’lishi kerakmi degan mavzularda davom etadi. Maqsadli yondashuvni afzal ko’rish hali ham O’zbekistonda hukmron bo’lib kelayotgan bo’lsa-da, ayniqsa, qashshoqlik va zaiflik muhim bo’lgan joylarda ijtimoiy himoya tizimining merosini himoya qilish uchun imkoniyatlar mavjud. Umumjahon, ushbu yondashuvga ijtimoiy himoyani inson taraqqiyotiga sarmoya sifatida va biznes tsikllari va chuqur islohotlar ta’sirini yumshatish kafolati sifatida qaraydi (BRM 1.a). Hukumat, eng yuqori darajalarda, iqtisodiy islohotlarni to’ldirish va maqsadli guruhlarni qo’llab-quvvatlash uchun islohotlar zarurligini biladi, shu bilan birga qashshoqlik va zaiflikni kamaytirish bo’yicha harakatlarni kuchaytiradi. Biroq, O’zbekistonda ijtimoiy himoyaning rasmiy ta’rifi ham, mavjud bo’lgan turli xil dasturlarni ishlab
chiqish, muvofiqlashtirish va boshqarish uchun maxsus muassasa ham mavjud emas. Hozirgi vaqtda ijtimoiy himoya turli xil muassasalarga bo’linib ketgan, aralashuvlarni muvofiqlashtirish yoki birlashtirish uchun hech kim javobgar emas. Umuman olganda, o’xshash mamlakatlar bilan taqqoslaganda, O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoya bilan qamrab olishni yaxshilash uchun imkoniyatlar mavjud. Korxonalarni qayta qurish natijalari, raqamlashtirishni kengaytirish va toshqinlar, zilzilalar, iqlim o’zgarishi va COVID-19 pandemiyasining uy xo’jaliklari va turmush sharoitlariga ta’siri ijtimoiy himoyani qamrab olish ijtimoiy barqarorlik, inson kapitalini rivojlantirish va davlatning moliyaviy va byudjet ishlarida katta rol uynashini ko’rsatadi. Shunday qilib, samaraliroq ijtimoiy himoya tizimi kambag’allikni qisqartirish, turmush darajasini saqlab qolish, iqtisodiy o’sishga erishish va samarali mehnat bozorini yaratish uchun ajralmas tizim deb hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
