|
II-BOB Ijtimoiy infratuzilma
Pandemiyadan oldin ham O’zbekiston sog’liqni saqlash, ta’lim va aholini ijtimoiy muhofaza qilish uchun xalqaro xarajatlar bo’yicha davlat
xarajatlarini oqilona taqsimlashni ta’minlagan edi. Shunday qilib, ijtimoiy sohadagi xizmatlarni ko’rsatish asosiy ustuvor vazifa bo’lib qolmoqda. Jahon Bankining hisob-kitoblariga ko’ra, hukumat YaIMning 6,3 foizini sog’liqni saqlashga sarflagan (2016), 6,0 foizi ta’limga (2107) va 5,9 foizi ijtimoiy himoyaga sarflangan (2018 yil).81 Sog’liqni saqlash holatiga kelsak, COVID-19gacha bo’lgan ko’rsatkichlar umr ko’rish davomiyligi va bolalar o’limining pasayishi jihatidan yaxshi edi (BRM 3.2); ammo, onalar o’limi (BRM 3.2) sohasida o’sish 2010 yildan beri kuzatilmadi va u pandemiya davrida kuchaydi va bu davrda kontratseptiv vositalarni o’z ichiga olgan muhim dorilar zaxirasining pastligi kuzatildi. Shu bilan
birga, yuqumli bo’lmagan kasalliklarning keskin o’sishi (BRM 3.4), bu mamlakatdagi barcha o’limlarning 79 foizini tashkil qiladi, o’z navbatida sog’liq va rivojlanish uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi.82 Bu ko’rsatkichlar iqtisodiy taraqqiyotga va nomutanosib resurslarga ega mamlakat taraqqiyotiga salbiy ta’sir ko’rsatmoqda, asosiy xarajatlar turmush tarzi kasalliklari bilan kurashishga yo’naltirilgan, birlamchi tibbiy yordam esa yetarli darajada moliyalashtirilmagan. Sog’liqni saqlash modeli, shuningdek, birlamchi tibbiysanitariya markazlari bo’yicha ixtisoslashtirilgan shifoxonalarga, ko’nikmalarga ega uskunalar va profilaktika sog’liqni saqlashga qarshi davolanishga qaratilgan. Bu samarali va adolatli emas va sog’liqni saqlash xarajatlarini, shu jumladan yuqori cho’ntak xarajatlarini oshirishi mumkin, bu esa ko’proq odamlarni ortda qoldirishga olib keladi
(BRM 3.8). Pandemiya epidemiyasi sog’liqni saqlash tizimi va ushbu tizimda xizmat ko’rsatishga sarflanadigan xarajatlarni sezilarli darajada oshirdi, shuningdek, sog’liqni saqlash markazlari va xodimlarini qiynab qo’ydi. XMI va BMT tomonidan Umumlashtirilgan ko’p qirrali javob va taklifga moliya ajratish natijasida jami 337 million AQSh dollaridan ziyod sog’liqni saqlash sohasiga 6ta yangi va qayta majburiyatlar qabul qilindi. Ushbu fondning maqsadi sog’liqni saqlash sektori uchun quyi oqimdagi qoldiq imtiyozlar bilan kasallik ta’sirini yumshatishdan iborat. Mamlakat erkaklar va ayollar uchun umumiy savodxonlikka erishgan bo’lsa-da (BRM 4.2), ta’lim sifati muammo bo’lib qolmoqda, chunki tizim yoshlarni bilimli iqtisodiyotga tayyorlamaydi (BRM 4.1, 4.3, 4.4, and 4.7). Maktabgacha yoshdagi bolalar qamrab olinishi, islohotlar boshlanganidan beri yaxshilangan bo’lsa-da, qishloq va shahar va ijtimoiy-iqtisodiy sinflarning farqlari bilan pastligicha qolmoqda, bu hayotning keyingi yillaridagi ta’lim natijalariga ta’sir qiladi.Shuningdek, BMT tomonidan maktabdan tashqari deb taxmin qilingan 100,000 ga yaqin bolalar bor85 (BRM 4.5). Bundan tashqari, ayollarga qaraganda ko’proq erkaklar oliy o’quv yurtlarida qatnashishi mumkin, bu ayollarning ish bilan ta’minlanishiga salbiy ta’sir qiladi va mamlakatda gender tengsizlikni yanada kuchaytiradi. Zamonaviy texnik va kasb-hunar ta’limi (TKHT-TVET) rivojlanish
bosqichida qolmoqda va malaka oshirish mehnat bozori va sanoat ehtiyojlariga mos kelmaydi. Va nihoyat, nogiron bolalarning maktabdan tashqarida qolish ehtimoli ko’proq.86 2020 yil mart oyining o’rtalarida joriy qilingan umummilliy karantin cheklovlari natijasida 1,4 millionga yaqin maktabgacha yoshdagi bolalar, 5,85 million umumiy o’rta ta’lim maktablaridagi o’quvchilar, 728 ming o’rta maxsus va kasb-hunar ta’limi muassasalaridagi o’quvchilar va 360 ming oliy o’quv yurtlaridagi talabalar qatnab ta’lim olish imkoniyatlarini yo’qotishdi. Uzluksiz ta’limni ta’minlash uchun rasmiylar XMI va BMT ko’magi bilan masofadan o’qitishni (MO’) televizion darslar orqali tezkorlik bilan joriy etishdi. Pandemiya paytida hukumatning on-layn va televidenie orqali o’qitishni joriy etishga qaratilgan sa’yharakatlari, maqtovga sazovor bo’lsa-da, odatda internetga teng bo’lmagan egalik va uy sharoitida 2019 yil iyun oyida maktabgacha ta’limni qamrab olish darajasi 40,5 foizni tashkil etdi. 2017 yilda 27 foizni tashkil etdi. kompyuterlarning ayniqsa qishloq joylarida mavjud bo’lmasligi, ushbu muvaffaqiyatga aralash erishilgan deb hisoblanadi. Ijtimoiy himoyaga to’xtaladigan bo’lsak, O’zbekistonni ijtimoiy himoya qilish tizimi xalqaro ijtimoiy ta’minot standartlari bilan bog’liq ko’plab asosiy xususiyatlarni o’z ichiga oladi: ijtimoiy yordam va ijtimoiy sug’urta elementlari, ijtimoiy va ish bilan ta’minlash xizmatlari rivojlanishning embrional bosqichida bo’lsa ham. Ijtimoiy himoya tizimi (shu jumladan, ijtimoiy yordam, ijtimoiy sug’urta va mehnat bozori dasturlari) aholining 55 foizini qo’llab-quvvatlaydi, va asosan aholining 44 foizini qamrab olgan ijtimoiy sug’urta orqalibajariladi. Keksalik nafaqalari aholining 38 foizga yaqini va 65 yoshdan oshgan qariyalarning 85 foizini qamrab oladi, bu dasturning eng katta qamrovi hisoblanadi (ishchilar keksa yoshdagi holatlarda ijtimoiy sug’urtaga o’z hissalarini qo’shganliklari sababli), shu jumladan kambag’allarni qamrab olish bo’yicha ham (29 foiz). Aksincha, ijtimoiy yordam dasturlari aholining atigi 16 foizini qamrab oladi va asosan oilaviy nafaqalar orqali ko’rsatiladi (aholining 12 foizini qamrab oladi). Hisob-kitoblarga ko’ra uchta kambag’al kishidan faqat bittasi har qanday ijtimoiy yordam oladi va kambag’al oilalarning atigi 37 foizi oilaviy nafaqa oladi.
Pandemiya holatida, O’zbekistonda COVID-19 tasiridan sodir bo’lgan qashshoqlik, ishsizlik va moddiy ta’minotning yo’qolishi bilan kurashish uchun ba’zi ijtimoiy himoya choralari qamrab olindi. Avvalroq muhokama qilinganidek, hukumat
sog’liqni saqlashga qo’shimcha xarajatlarni qoplash va ishsizlikning o’sishiga qarshi kurashish uchun resurslar bilan birgalikda aholini ijtimoiy himoya qilish bo’yicha qator tadbirlarni kengaytirdi, ayniqsa kichik va mikrofirmalar va norasmiy sektorda (Qarang: 3-quti) COVID-19 tarqalishi natijasida O’zbekiston iqtisodiyoti va aholisiga uch turdaqi zarba berildi: o’z-o’zini ajratib qo’yganligi sababli ish bilan ta’minlanadigan daromadlarning yo’qolishi; migrantlar mehnatidan pul o’tkazmalari oqimining kamayishi;87 va eksportga bo’lgan talabning pasayishi. Umuman olganda, pandemiya oqibatlariga qarshi kurashish uchun Prezidentning o’n ikki farmoni qabul qilindi va aholi turmush darajasi va iqtisodiyotiga qariyb 30 trillion so’m yoki 2019 Yalpi ichki mahsulotning 5,9 foizi miqdorida mablag’ ajratildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
