Iqtisodiyot” fakulteti “buxgalteriya hisobi va audit” kafedrasi

Mahalliy byudjetlar bo’yicha boqimanda qarzlar.

(ming sum)

T/r	Hududlar nomi	2005-yilning Yanvar holatiga	Boqimanda qarzlar o’sishining jami tushumdagi salmog’i	Boqimanda qarzlarning salmog’i
1	Qoraqalpog’iston	4274.1	2.4	4.1
2	Andijon	11302.1	6.7	11.0
3	Buxoro	7879.5	1.5	7.6
4	Jizzah	2212.7	4.4	2.1
5	Qahqadaryo	4448.0	0.7	4.3
6	Navoiy	1824.4	0.5	1.8
7	Namangan	3695.5	1.3	3.6
8	Samarqand	4454.2	2.2	4.3
9	Surxondaryo	5317.4	3.0	5.2
10	Sirdaryo	962.5	0.1	0.9
11	Toshkent	9425.9	1.5	9.1
12	Farg’ona	13019.0	2.8	12.6
13	Xorazm	5118.9	3.2	5.0
14	Toshkent sh.	29055.4	0.6	28.2
	Jami	103043.6	1.5	100

Bugun mahalliy byudjetlar daromadlarini soliq yukini o’stirish hisobiga ko’paytirish yaxshi samara bermaydi. Shuning uchun soliq imtiyozlarini qisqartirish va muomalarini takomillashtirish, shuningdek, soliq va yig’imlarni to’planishini ta’minlaydigan to’lov intizomiga rioya qilish hisobiga mahalliy byudjetlar daromadlarini ko’paytirish mumkin.

Soliq siyosatining asosiy yo’nalishlari ham davlat uchun, ham bozor qatnashchilari faoliyat ko’rsatishi uchun soliq tizimidagi iqtisodiy islohatlarni davom ettirish maqsadga muvofiq. Bunda soliq islohatlarning ustuvor yo’nalishlari mahalliy byudjet daromadlari bazasini ko’paytirishga qaratilgan bo’lishigina emas, balki ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun tadbirkorlarni ishbilarmonlarni faolligini oshirish lozim.

Mahalliy byudjet daromadlari bazasini ko’paytirish uchun soliq islohotlarini yana chuqurlashtirish lozim. Jumladan:

• 
  Soliq qonunlarini yanada aniqlashtirish soliqqa doir hujjatlarni soddalashtirish maqsadida uni takomillashtirish;
  
• 
  Soliqqa tortish bazasini kengaytirish, soliq stavkalarini kamaytirish;
  
• 
  Ayrim soliq to’lovchilar bilan bo’ladigan soliq munosabatlarida neytralligini ta’minlash, qator soliq imtiyozlarini qayta ko’rib chiqish va bekor qilish, bir xil soliq bazasiga ega bo’gan soliqlarni birlashtirish;
  
• 
  Qonun hujjatlariga rioya qilishda qattiq tez nazoratni belgilash, fuqarolar va tashkilotlarni soliq to’lash bo’yicha ma’suliyatini oshirishdan iborat.
  

Mamlakatimiz iqtisodiyotining barcha jarayonlarida avj olayotgan tub islohotlar moliya – soliq tizimida ham samarasini ko’rsatmoqda. Soliq kodeksi va ”Byudjet tizimi to’g’risida”gi Qonunni qabul qilinganligi byudjet siyosatini amalga oshirishning huquqiy poydevori bo’ldi. Har hududning rivoji, aholi turmush darajasi, aholini ijtimoiy qo’llash moliyaviy masalalarning to’g’ri hal qilinishiga bog’liq.

Iqtisodiyot barqarorligi va yo’nalishi, byudjet tizimining mustahkamlagi bevosita moliya-soliq idoralari faoliyatining samaradorligiga bog’liq. Viloyatlarda iqtisodiy islohotlar amalga oshirilib sezirarli natijaga erishildi.

Mahalliy soliqlar bo’yicha ”Soliq boqimandaligi” muammosini yechish uchun:

• 
  Muddati o’tgan ’soliq boqimandaligi’ni oshishiga olib kelsa, soliq to’lashni sxemalar qo’llash amaliyotidan voz kechish.
  
• 
  Katta qarzi bo’lgan soliq to’lovchilar bilan soliq postlarini tashkil qilish, majburiy boshqaruv apparatiga soliq vakillarini kiritish bilan alohida ishlar olib borish.
  
• 
  Soliqlar bo’yicha qarzlari juda ko’p bo’lgan shaoitda korxonaga bankrotlik muolajasini qo’llash.
  
• 
  Mulkdorlarni va muassasa rahbarlarini byudjetga soliq o’tish majburiyatini belgilash.
  
• 
  Soliq boqimandaligi ko’p taqdirda to’lovchilarning mulki yuzasidan alohida ishlar olib borishdan iborat.
  

Jumladan:

• 
  Mahalliy hokimyat organlariga bo’ysunadigan korxonalarni xo’jalik faoliyatining iqtisodiy natijalari yaxshilanmoqda.
  
• 
  Mahalliy sanoat, qurilish, transport, savdo, maishiy xizmat tashkilotlari mahalliy hokimyat organlariga bo’ysunmaydi, ya’ni alohida tarmoqlarni markazlashtirilgan holda boshqarishdan voz kechilmoqda.
  
• 
  Hukumatning mahalliy byudjetga dotatsiyaajratishining shartlari o’zgartirilishi mumkin.
  
• 
  Alohida mintaqalarni iqtisodiy rivojlanish darajasidan mahalliy zayomlar chiqarish va jismoniy va yuridik shaxslarga sotish mumkin.
  

Soliq yig’ish jarayoni iloji boricha arzonlashtirilishi, soliq yig’ishga davlat va to’lovchining kam sarf-xarajat bo’lishini ko’zda tutadi. O’zbekistonda buning uchun soliqlarni maqbullashtirish, kompyuter texnologiyalarini soliq to’lovchilarning xarajatlari kamaytirish maqsadida soliqqa doir axborotlar ishonchliliini bilvosita nazorat qilish usullarini qo’llash yo’li bilan soliqqa tortish mexanizmlarini takomillashtirish, soliq idoralari qoshida servis-markazlar tuzish, soliqqa tortish masalasi bo’yicha soliq idoralarining bepul maslahatlarini tashkil etilgan soliq qonunchiligiga murakkablashib borganligi uchun to’lovchilarga vazifalarini bajarishda yordam ko’rsatish.