|
Ishlab chiqarish iste`moli
- ishlab chiqarish vositalari (kapital) va ishchi
kuchini ishlab chiqarish jarayonida foydalanish.
Noishlab chiqarish iste`moli
-
shaxsiy va ijtimoiy iste`moldan iborat bo’ladi.
Shaxsiy iste`mol-
insonlarni oziq-
ovqat, kiyim-kechak bilim olish, dam olish, uy-joyga bo’lgan ehtiyojini qondirsa,
ijtimoiy iste`mol
jamiyatning fan, madaniyat, ta`lim, mudofaa, xavfsizlikni
ta`minlash, ekologik muammolarni hal qilishi bilan bog’liq. Iste`mol jarayonida
ishlab chiqarilgan ne`matlar foydalanib yo’qotiladi va ularni o’rniga yangisi ishlab
chiqariladi va ishlab chiqarish jarayoni to’xtovsiz takrorlanib turadi.
Iqtisodiy munosabatlar
– bu iqtisodiy ne’mat va boyliklarni takror ishlab
chiqarish jarayonida kishilar o’rtasida vujudga keladigan aloqa va munosabatlardir.
Iqtisodiy munosabatlarning aniq namoyon bo’lish shakllari: iqtisodiy hodisalar:
ishsizlik, inqiroz, inflatsiya, bandlik va h.k.z.; iqtisodiy jarayonlar: ishlab chiqarish,
xizmat ko’rsatish, taqsimlash, ayirboshlash, iste’mol va h.k.z.
«Iqtisodiyot»
fan sifatida tabiatda hamda inson, jamoa va jamiyat hayotida
vujudga keluvchi turli xil iqtisodiy jarayon va hodisalarni prognozlashtirish, tahlil
qilish va baholash bo`yicha bilimlar majmuasini ifoda etadi. U bir inson uchun ham,
butun jamiyat uchun ham zarur bo`lgan moddiy va nomoddiy ob`yektlarning katta
qismini hamda moddiy va ma`naviy ne`matlarni tayyorlash va taqsimlash usullari va
jarayonlarini o`z ichiga oladi. Agar «Iqtisodiyot» fanining normativ jihatlari korxona,
9
firma va davlatning iqtisodiy siyosatini ta`minlasa, pozitiv jihatlari esa real voqelikni
baholaydi va tahlil qiladi hamda uning rivojlanishidagi qonuniyatlarni aniqlaydi.
Shu tariqa «Iqtisodiyot» fani izlanish va uslubiy vazifalarni bajaradi hamda
jamiyat hayotining barcha soha va tarmoqlarida qabul qilinuvchi amaliy qarorlar
uchun nazariy asos bo`lib xizmat qiladi. Fan-texnika taraqqiyoti sharoitlarida
iqtisodiyot fani jamiyatda bevosita ishlab chiqarish kuchiga aylanib bormoqda.
Iqtisodiy asoslab berilgan hisob-kitob va prognozlar «Iqtisodiyot» fanining muhim
tarkibiy qismi sifatida xo`jalik tavakkalchiligining riskini kamaytirishga, ishlab
chiqarish va resurslardan foydalanishni optimallashtirishga, shuningdek, yangi
texnika va texnologiyalarni ishlab chiqarishga tatbiq etishda eng to`g’ri tanlov olib
borishga imkon yaratadi.
«Iqtisodiyot» fani tarkibiga
tarmoqlar
(sanoat, qishloq xo`jaligi, qurilish,
transport va hokazo),
funktsional
(«Mehnat sotsiologiyasi va iqtisodiyoti», «Iqtisodiy
statistika», «Moliya va kredit», «Bahoni shakllantirish» va hokazo) kabi
turli fan
tarmoqlari
(«Iqtisodiy geografiya», «Demografiya», «Iqtisodiyot tarixi» va
boshqalar) tizimi kiradi. «Iqtisodiyot» fanining bu va boshqa yo`nalishlarida chuqur
bilimga ega bo`lish insonlarning ijtimoiy faolligini oshirish, oqilona xo`jalik yuritish,
kadrlarni iqtisodiy fikrlash ruhida tarbiyalashga turtki bo`ladi.
«Iqtisodiyot» fanining, jumladan, yuqorida sanab o`tilgan yo`nalishlarning
metodologik asosi, ularning poydevori bo`lib iqtisodiy nazariya xizmat qiladi. U real
voqelik bilan bog’liq bo`lish baroabrida davlatning iqtisodiy siyosatini, uning kuchli
va kuchsiz tomonlarini, shuningdek, iqtisodiy taraqqiyotga erishish mumkin bo`lgan
yo`llarni mos keluvchi bosqichlarida aks ettiradi. Bu maqsadda «Iqtisodiyot» fani
statistik kuzatuv, gipotezalarni ilgari surish va tekshirish, tahlil va sintez, induktsiya
va deduktsiya, iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish, tajriba (eksperiment)lar
o`tkazish kabi bir qator voqelikni anglash usul va uslublarini ishlab chiqqan va
ulardan muvaffaqiyatli ravishda foydalanadi. Aytish joizki, bu usullar nafaqat
iqtisodiy, balki predmeti va tavsifiga ko`ra, tabiiy va boshqa turdagi fanlarda ham
qo`llanishi mumkin.
10
Iqtisodiyot bozor munosabatlari yo`lida rivojlanayotgan hozirgi kunda e`tiborga
molik va yechimini topmagan muammolar talaygina bo`lib, «Iqtisodiyot» faniga
qiziqish ortib bormoqda. Inson hayoti va faoliyatiga munosib, siyosat va davlat
aralashuvidan xoli bo`lgan, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga yo`naltirilgan iqtisodiyotni
barpo etish vazifasi qo`yilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
