«iqtisodiyot va ko’chmas mulkni boshqarish» kafedrasi «iqtisodiyot nazariyasi» fanidan Kurs ishi

Ishlab chiqarish usuli egri chizig'i
Iktisodiy o'sish mahsulotning kwproq umumiy khazhmini ishlab chikarish layokati bwlib, u resurslar taklifining k o'sish va texnikasi taraqqiyoti natizhasi hisoblanadi. Iktisodiy o'sish resourcesning twliq bandligida iqtisodiyotning ham non va ham tegirmon ishlab chikarishning kwprok hajmini ta'minlashi hisoblanadi. Turg'un iqtisodiyot ko'prik U mahsulot olish uchun Kh mahsulotning bir qismidan voz kechishga mazhbur bwlsa, speaker, o'sib boruvchi iqtisodiyot Xva U mahsulotlarning kwprok midoriga ega bwlish layokatini bildiradi. Odatta iqtisodiy o'sish zhamiyatning hhar hil ishlab chiqarish ishlab chiqarish chikarish bw quvvatining mutanosib k o' ziga olib kelmaydi. Airim mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi ko'proq, boshqalari o'zgartirishingiz mumkin.
Ishlab chiqarish chikarishning oshirish va uning kursatkichlari
Ishlab chiqarish chikarish va uni nazorat qilish doim iqtisodiy nazariyasi fanning markazida muammosi sifatida, uning bwlib keladi. Ainiksa hozirgi bu masala yanada keskin quyilmoqda. Buning sababi shundaki, ishlab chiqarishni oshirib yuborishdan turib turib oldidagi vaziyatni yaxshilashga yordam beradi. Samaradorlikning iqtisodiy mazmuni sifatida har doim ishlab chiqarishning proward natizhasi bilan unga avanslangan resurslar, mablag'lar yoki qilingan harajatlar o'rtasidagi nisbat tushiniladi.
Lekin, turli ijtimoiy-iktisodiy tizimlar sharaitida shu zhamiyatning maksadidan kelib chiqib, samaradorlik muammosining tub mohiati u shaklida. Bozor iqtisodiyoti ishlab chiqarish ishlab chiqarish chikarishning asosiy maqsadi foyda olishga qaratilganligi tufayli khar bir iqodiy subject kwprok foida oliniladi. Buning uchun ham ishlab chiqarish chikarishning olingan foydaning (F) ishlab chikarishga sarflangan resource harajatlariga (IH) nisbati bilan aniqlanadi, yani:
.
Bu erda: R’ - foyda normasi, IKh - harazhatlarining iqtisodiy resursi.
Iqtisodiy adabiyotlarda samaradorlikning bosh mezoni hahida ham bir qancha fikrlar mavzhud. Airim milliy ishlab chiqarish chikarish orttirilgan bosh mezoni foyda, boshka birlari esa yalpi mahsulot, sof mahsulot, chinchilari milliy daromad, turturlari esa qo'shimcha mahsulot deb ku quvvatlar. Biz bu fikrning qay biri ekanligi haqida batafsil to'xtamamiz, lekin shuni aytish kerakki, ko'pchilik olimlar bozor bozorlari sharoitida samarali samaradorlikning yordami bilan bog'liq bo'lgan foydaning harajatlarga nisbatan, ya'ni rentabellik yoki foydalilik darajasi belgilanishi deb tan olinadi. Ishlab chikarish kuchayib kwp kirrali masala bwlib, bu aitlangan birgina asosli kursatkichda, uni tula ravishda har tomonlama ifodalab bwlmaydi. Buning uchun ishlab chiqarish chikarishni t'o'la ifodalashda unda katnashganning unumdorligini, undan samarali yo'llash darazhasini bildiradigan k'o'lchovlar tizimidan foidalanilady.
Bulardan biri mehnat unumdorligir. Mehnat unumdorligi deb ishchi kuchining vaqt birligi mobainida ishlab chiqarilgan kobiliyatiga aytiladi va ishlab chiqarish mahsulotning (iste'mol kiymatining) sarflangan mehnat mikdoriga nisbati bilan quvvat. Sarflangan mehnat miqdori esa ishlab chiqilgan vaqt bilan, kishi kuni, kishi soati va h.k. bilan. Agar mehnat unumdorligini MU, qanday M bilan, sarflangan ish vaqtini esa - In bilan belgilasak, mehnat unumdorligi kuyidagicha aniqlanadi: .
Mehnat unumdorligi sarflangan jonli mehnatning hhar bir birligi evaziga yangi kishi kuni, kishi soati hisobiga ishlab chikarilgan mahsulot mikdori bilan aniqlanadi.
Samaradorlikni boshqarishda kapital unumdorligi degan kwrsatkichdan ham foidalaniladi va unda ishlab chikarishda katnashgan kapitalning hhar bir birligaevaziga olingan mahsulot, yoki foyda bilan aniqlanadi. Agar kapital unumdorligini - KU deb, ishlab chikarishda katnashgan kapital mikdorini - K, natija - M, yalpi daromadni - YAD bilan, foydani - F bilan belgilasak kuyidagi formulalar hosil bwladi
Ishlab chiqarishning muhim qismidir. Bu kw olingan mahsulot hajmining er maidoniga (gektarga) nisbati bilan xisobladi.
Samaradorlikni qayta ishlashda bu energiyani tejash, energiya ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan energiya, energiya va moddiy resurslarni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan energiya sarflaydi.
Bu kularning har biri ishlab chikarishda katnashganrs turli ishlab chiqarishni ifodalab, bir-biri bilan chambacha boglik va bir-birini tuldiradi.
Ishlab chiqarish quvvatini uchun unga tasir qiladi, uni hamam bilish zarurdir. Ishlab chiqarish chikarini oshirishga bir qancha ta'sir kiladi:
1. Ilmiy-technician tarakkiyotni tezlashtirish va uning samaradorligini tezlik bilan ishlab chiqarish chikarishda qullash.
2. Ishlab chiqarishni ratsional zhoylashtirish, ihtisoslashtirish va kooperatsiyalash.
3. Iktisodietning qismlarini va uning tashkiliy bHg'inlarini o'zgartirish.
4. Ishlab chiqarish chikaruvchilarni rag tekshiruvi va faolligini tekshirish.
5. Mavjud tabiy, moddiy va mehnat resurslaridan foydalanish, tezhab-tergab sayohat, yangi, arzon, sifatli xomasheva turlarini energetika, ekin yangi hosildor navlarini, chorva mol mahsuldor zotlarini topib ishlab chiqarish chikarishga zhoriy kilish.
6. Kishilarning bilim saviyasini, malakasini olish, etuk ishchi va mutahassislar tayorlash.
Bu sanab o'z mahsulot ishlab chiqarish chikarish yukini ta'minlash uchun ta'sir qoladigan foyda va butun iqtisodietning barcha jabhalari uchun umumiy xavfsizlikdir. Bulardan olingan aniq olingan hzhaliqlarda, tarmoqlarda va xavfsizlikda samaradorlikni nazoratning shu joyning sharoitlari xususiyiyatidan kelib chiqadigan kanchadan-kancha sifati borki, ularni topib ishga solish va foidalanish samaradorlikni keskin oshhirishning keng. Biz bu ishlab chiqarishni nazorat qilishning hammasini tukhtala joyida tukhtala olmamiz. Lekin uning muhim va xozirgi kunda republicamiz uchun sog'lig'idan biri bulgan ilmiy texnika tarakqiyoti tHg'risida qisqacha tHtalamiz.
Fan texnikasi taraqiyoti fan sohasidagi ishlab chiqarish chikarish kurollari, texnologiya, boshkarish va boshka ko'pgina o'zgarishlarni o'z ichiga oladi. Hozir tezgi davrida fan-technique suratlar bilan taraqqiy qilmoqda va u oldindangi technics taraqqiyotiga birmuncha afzalliklarga egadir.
Hozirgi davrdaghi fan texnikasi tarakkiyoti afzalligi, ilgor mamlakatlarda fan yangiliklari tezlikda ishlab chiqarish chikarishga zhoriy qurish, binobarin fan bevosita ishlab chikaruvchi kuchga aylanib ketadi.
Hozirgi davridagi ishlab chiqarish chikarishning texnik bazasini mustaḳlash elektronika, radioelektronika, telemexanika, energiya atomi, kimyo
Hullas fanning erishgan yutuklari ishlab chiqarish chikarishning taraqqiyoti uchun va uning iqtisodiy imkoniyati uchun cheksiz ochib beradi. Buning uchun ham Ozbekiston davlati fan-technique tarakkiyotiga katta etibor, uni keskin zhadallashtirishni, tehnikaning eng yukori unumdor va samaradorlikni ta'minlovchi yangi turkumlarni, principal zhihatdan yangi texnologiyalarni keng zhoriy etish vazifayini qћћћћћћћћћћć Fan taraqiyotining natizhasi va uni ishlab chiqarish bilan yaqin yaratishning muhim belgisi takomilashgan, hosil va unumli mehnat kurollari va subyektlarini vuzhudga keltirish va ishlab chiqarish chikarishga zhoriy kilishdir. Ishlab chikarishga unumli mehnat kurollari va sifatli mehnat sub'ekti kancha kwp kirib kelsa zhonli mehnat shuncha kwp mehnatni harakatga chiqarish va kwp istemol kiymati ishlab chiqish. Davlatning investitsiya texnikasi resurslari komplekslari fan-texnika resurslari texnikasi, mashinasozlik ishlab chiqarishni, informatika, elektronika, atom energetikasi, ishlab chiqarish sanoatini mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, yangi materiallarni ishlab chiqarish va bularga ishlab chiqarish texnologiyalari singari ishlab chiqarishga qaratildi. Buning uchun ham fan-technique tarakqietining evolution va revolutionni farqlamok kerak. Fan-technique tarakqietining evolution shaklda rivozhlanishi deganda, uning mavzhud tehnologiyasi asosida, mashinalar va uskunalar qisman modernizationalash asosida rivozhlanishi tushunilady.
Revolutionary shaklda rivozhlanishi deganda esa, fan-tekhnikaning bir kancha sogalarida birdaniga katta o'zgarishlar ishlab chiqildi, technicing eng sw yangiliklarini, avlodlarini ishlab chiqarish chikarishda qo'llash, principal yangi technologist tizimga o'tish tushuniladi. Fan texnikasi taraqqietining keyingi shaklda rivozhlanishi yuqori samara beradi. Buning uchun ham O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning o'z asarlarida iqtisodietning barcha tarmoqlarini hzirgi zamon fan wa texnikasining eng yangi yutuqlari bilan qayta qurish lozimligini takydlamokda. Buning uchun avvalom texnika tarakqietining asosini tashkil etuvchi ishlab chiqarishning homma sohalarini yangi, unumdor, arzon texnika bilan kurol chiqarish mashinasozlikni rivojlantirishga e'tiborni qaratmoq lozimdir.