Iqtisodiyot

Xulosa va takliflar

O’zbekiston iqtisodiyotiga jahon moliyaviy-iqtisodiy inqiroz ta’sirini kamaytirish maqsadida Respublika hukumati tomonidan aniq chora-tadbirlar ishlab chiqilib ular bosqichma-bosqich amalgam oshirilmoqda.

Mamlakatimiz Prezidentimiz Islom Karimovning 2010 yilda mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo’ljallangan eng muhim ustuvor yonalishlarga bag’ishlangan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasida iqtisodiyotning boashqa sohalari qatori Respublikamiz bank-moliya tizimida ham jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi va uning ta’sirini e’tiborga olgan holda barqarorlikni ta’minlash muhim ustuvor vazifa bo’lib qoralayotganini alohida qayd etib o’tilgan. Bu yo’lda bugun banklarning kapitallashuvi va investitsiyaviy faolligini ynada oshirish iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlarning ustuvor yo’nalishlarini qayta tiklash va kengaytirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, tehnik va tehnologik yangilash qaratilgan kreditlash hajmini oshirish muhim ahamiyat ksb etmoqda. Mmamlakatimiz Prezidenti tomonidan Respublika bank moliya tizimini isloh qilishni yanada chuqurlashtirish va uning barqarorligini yanada oshirish, banklar va butun bank-moliya tizimini faoliayatini baholash tizimlarini va yondashuvlarini tubdan o’zgartirish, bank faoliyatini tashkil etishning xalqaro andozalariga meyorlariga va baholash ko’rsatgichlariga mos ravishda yanada yuqori darajaga ko’tarilishini ta’minlash maqsadida 2010 yil 26 noyabrda “2011-2015 yillarda” Respublika bank-moliya tizimini yanada isloh qilish va uning barqarorligini oshirish va yuqori xalqaro reyting ko’rsatgichlariga erishishining ustuvor yo’nalishlari to’g’risida”gi PQ-1438 sonli qarori qabul qilindi.Unda respublika bank-moliya tizimi oldida respublikada bank nazorati tizimi belgilab berilgan.

Tijorat banklarining kapitalini oshirish va barqarorligini ta’minlash borasida davlat tomonidan qator choralar ko’rilmoqda .Yirik tijorat banklari -“Qishloq qurilish bank”, “O’zsanoatqurilish bank”, “Xalq bank” va boshqa qator banklarning ustav kapitali oshirilib undagi davlar ulushi ko’paytirildi.Banklarning daromadlari manbalariga ko’ra foizli va foizsiz daromadlarga ajratiladi.Foizli daromadlar bank yalpi daromadlarining asosiy qismini tashkil etadi. Shuning uchun ham iqtisodiy tahlilda foizli daromadlarning yalpi daromadlar hajmidagi salmog’ining barqarorligi ko’rsatgichi alohida hisoblanib tahlil qilinadi.

Xalqaro bank amaliyotida, xususan yevrohudud mamlakatlarining amaliyotida tijorat banklarining kreditlardan olingan foizli daromadlarining yalpi daromaflar hajmidagi salmog’i 60 % dan oshadi. Bu esa tijorat banklarining moliyaviy barqarorligi ta;minlanganligidan dalolat beradi. Chunki kreditlar berish tijorat banklari faoliyatining asosiy yo’nalishi hisoblanadi.ahon tiklanish va taraqqiyot banki ekspertlarining tavsiyasiga ko’ra, tijorat banklari aktivlarining umumiy hajmida kreditlar kamida 60% ni tashkil qilinishi, kreditlardan olingan foizlarning yalpi daromadlar hajmidagi salmog’I kamida 60% ni tashkil qilinishi lozim.

• 
  tijorat banklari yalpi daromadining hajmida kreditlardan olingan foizlar yuqori slmoqni egallaydi, bu esa ularning kreeditlash amaliyotini takomillashganidan dalolat beradi;
  
• 
  2005-2010 yillarda respublikamiz tijorat banklari kapitali va depozitlarining o’sish tendensiyasiga ega bo’lganligi mazkur davrda ularning kredit operatsiyalari hajmini oshirish uchun zamin yaratdi;
  
• 
  kreditlarning, bankning brutto aktivlari hajmidagi salmog’ining yuqori ekanligi foizli daromadlarning umumiy hajmida kreditlardan olingan foizlarning salmog’ining yuqori bo’lishiga sabab bo’lmoqda;
  
• 
  OATB “Ozsanoatqurilishbank”da ja’mi aktivlar 2007-2010yillar davomida dinamik ravishda o’sib 961.6mln so’mda 1728.6mln. so’mni tashkil etgan, shunga mos ravishda bank o’z mablag’lari hajmi dinamik ravishda o’sib 2007yildagi 76,3mln.so’mdan 2010yilda 178,8 mln. so’mni tashkil etgan.Ammo korhonaning joriy likvidlik koefitsiyenti 2007yildagi 66,12 foizdan 2010 yilda 51,96 foizga tushgan,bundan ko’rinib turibdiki banklarning moliyaviy ahvoli salbiy tomonga o’zgargan;
  
• 
  bank operatsiyalari tahlilidan ma’lumki bankning aktiv operratsiyalari passiv operatsiyalariga nisbatan yuqori foizni tashkil etib 2008 yilda ja’mi operatsiyalarning 51,91foiz, 2009 yilda 51,88 %, 2010 yilda 51,82%tashkil etgan.Bankda Yuqorida bayon etilgan fikrlar va tahlillarga asoslanib shuningdek, o’tkazilgan izlanishlarga tayangan holda quyidagi xulosalarni keltirish mumkin:
  
• 
  vositachilik haqi va ko’rsatilgan hizmatlar juda kichik foizni tashkil etadi,ya’ni ular 2009-2010 yillarda ja;mi operatsiyalarni 0,80%-1,6% ni tashkil etgan. Bu ma’lumotlardan hulosa shuki banklarda nafaqat aktiv va passiv operatsiyalar va boshqa foizsiz operatsiyalarni shakllantirish bozor sharoitida yaxshi samara beradi.Bankning passiv operatsiyalari tarkibida katta salmoq davlat, korhona,tashkilot va myassasalarning talab qilib olguncha saqlanadigan depozitlariga to’g’ri kelib ularni ja’mi passiv operatsiyalarni 67-75 % ni tashkil etadi.Bundan xulosa shuki kichik biznes va hususiy tadbirkorlikni rivojlantirish sharoitida YatTni, jismoniy shaxslar omonatini jalb qilish bugungi kunning dolzarb muammolaridan biridir.”Ozsanoatqurilishbank”ning jismoniy shaxslarni talab qilib olgungacha ikki uch foizni tashkil qiladi.
  

Xulosa shuki YatT lar va jismoniy shaxslaning depozitlarini bankka ko;plab jalb qilib ularning salmog’ini oshirish kerak. Bu esa bank resurlarini oshirishga, moliyaviy ahvolini mustahkamlashga hizmat qiladi.

Xulosalardan kelib chiqqan holda quyidagi takliflarni bildiramiz:

• 
  bank likvidlilik darajasini oshirib boorish;
  
• 
  bank kredit berish strategiyasini puhta ishlab chiqish;
  
• 
  bank nazoratini oshirib borish va moliyaviy faoliyatini tahlil qilib boorish zarur;
  
• 
  banklarning moliya bozoridagi mavqeini oshirish va daromadlilik darjasini ko’tarish maqsadida bank xizmatlari turlarini oshirish va ularni mijozlarga yaqinlashtirish .