Iqtisodiyot nazariyasi, tarix va huquq

8 2 4

6


Сотиб олувчи


5
Мол етказиб берувчи


1



7

3-rasm. CHeklar orqali hisob kitoblar ¹

3-rasmda: 1-tovarlarni oldi sotdi shartnomasini tuzish; 2-sotib oluvchi o‘z bankiga chek yozish uchun yozma ko‘rsatma beradi; 3-sotib oluvchining banki chekni yozadi; 4-sotib oluvchining banki sotib oluvchiga uzatadi; 5-mol etkazib beruvchi tovarlarni jo‘natadi; 6-mol etkazib beruvchi tovarlar bilan bog‘liq hujjatlarni jo‘natadi; 7-sotib oluvchi mol etkazib beruvchiga chekni uzatadi; 8-mol etkazib beruvchi chekni o‘z bankiga uzatadi; 9-mol etkazib beruvchining banki chekni tekshiradi va qabul qilib oladi; 10-mol etkazib beruvchining banki sotib oluvchining bankiga to‘lov uchun jo‘natadi; 11-sotib oluvchining banki chekni to‘lab beradi.

Agar sotib oluvchining joriy hisob raqamida pul mablag‘lari bo‘lmasa chek qaytariladi. CHunki chek summasi taraqqiy etgan davlatlarda depozit qilinmaydi.

Evropa taraqqiyot va tiklash banki eksperti N. Akamatsuning tadqiqotlari ko‘rsatdiki, Evropa va AQSHda cheklar bo‘yicha to‘lovsizlik muammosining mavjud emasligi tijorat banklari kreditlari hisobidan cheklarning to‘lanayotganligi bilan izohlanadi. Hisob kitob cheklarining asosiy kamchiligi to‘lovning kafolatlanmaganligidir. Hisob kitob cheklarining avzalligi – tovarlarning sotilishini tezlashtiradi.

Hujjatlashtirilgan akkreditivning 5 ta asosiy shakli mavjud:

1. CHaqirib olinadigan akkreditivlar – bu akkreditiv uni ochgan bank tomonidan istalgan vaqtda bekor qilinishi mumkin.

2. CHaqirib olinmaydigan akkreditivlar – bu akkreditivlar bekor qilinib bo‘lmaydi

3. Tasdiqlanadigan akkreditivlar - bu akkreditivlar 3-bank tomonidan tasdiqlanadi. Odatda kichik banklar tomonidan katta summaga ochilgan akkreditivlarni yirik banklar tan olmaydi. SHunda ular bu akkreditivni 3-bank tasdiqlashini talab qiladi.

4. Tasdiqlanmaydigan akkreditiv

5. Ta’minlangan akkreditivlar- bu shaklda O‘zbekistonda keng qo‘llaniladi. Bunda akkreditiv summasi mijozning joriy hisob raqamidan olinib, alohida schyotda deponent qilinadi.

Hozirgi vaqtda dunyo amaliyotida chaqirib olinmaydigan akkreditivlar keng qo‘llaniladi.

4-rasm. CHaqirib olinmaydigan akkreditiv ¹.

4-rasmda: 1-to‘lovlarni oldi sotdi qilish shartnomasini imzolash; 2-sotib oluvchi o‘z bankiga akkreditiv ochish to‘g‘risida ariza beradi; 3-akkreditivni ochish, sotib oluvchining banki mol etkazib beruvchining bankiga akkreditiv telegrammasini jo‘natadi. Bu akkreditivning ochilganligini bildiradi. Mana shu vaqtdan boshlab sotib oluvchining banki to‘lov yuzasidan kafilga aylanadi; 4-mol etkazib beruvchining banki mol etkazib beruvchini akkreditiv ochganligi haqida xabardor qiladi; 5-mol etkazib beruvchi tovarlarni jo‘natadi; 6-mol etkazib beruvchi tovarlar bilan bog‘liq hujjatlarni o‘zining bankiga uzatadi; 7- mol etkazib beruvchining banki hujjatlarni tekshiradiva qabul qilib oladi; 8-mol etkazib beruvchi banki tovar hujjatlarini sotib oluvchining bankiga to‘lov uchun jo‘natadi; 9-sotib oluvchining banki akkreditiv bo‘yicha to‘lovni amalga oshiradi; 10-sotib oluvchining banki sotib oluvchiga tovar hujjatlarini beradi; 11-sotib oluvchi banki mol etkazib beruvchi bankini to‘lov amalga oshirilganligi to‘g‘risida yozma ravishda xabardor qiladi; 12-mol etkazib beruvchi banki to‘lov summasini mol etkazib beruvchining joriy hisob raqamiga o‘tkazadi; 13-mol etkazib beruvchining joriy hisob raqamidan ko‘chirma.