Iqtisodiyot-nazariyasi pdf

Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mazmun va mohiyati
XALQARO IQTISODIY INTEGRATSIYANING MAZMUN VA MOHIYATI BAJARILDI: 210-
GURUH TALABASI Abdunazarova muniraFan oqituvchisi: sattarova b.shReja:
1) Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning mazmun va mohiyati;2)iqtisodiy 
integratsiyaning nazariy qarashlar tahlili;
3) ) Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning jahon xojaligi va xalqaro iqtisodiy 
munosabatlarda tutgan orni;
4) ) Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning jahon markazlari- garbiy yevropa, shimoliy 
amerika, osiyo- tinch okeani mintaqasi;
5) Xulosa 

1)Xalqaro iqtisodiy integratsiya(x.i.t.)- bu milliy xojaliklar (davlatlar) ortasida kop 
tomonlama ozaro barqaror aloqalarning rivojlanishi va mehnat taqsimoti negizida 
yuzaga kelgan mamlakatlarning iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, va madaniy jihatdan 
birlashuvi. 
Makro int.jarayonlar
Mikro int. jarayonlarIshlab chiqarishni kopaytirish bn bozorlarni kengaytirish, 
transaksion xarajatlarni kamytirish va bq.
Qulay tashqi iqtisodiy va siyosiy muhitni yaratish;
Savdo siyosatidagi vazifalarni hal qilish
Iqtisodiyotni tuzilmaviy qayta qurishga komaklashish;
Mintaqaviy raqobat ustunligini shakllantirish;
Hozirgi davrda kopgina integratsion birlashmalar oz oldiga quyidagi maqsadlarni 
qoyadilar…Integratsiya - jahon mamlakatlari o’rtasida yangi tovarlar oqimini 
shakllantirish orqali "resurslar cheklanganligi" muammosini bartaraf etish yo’li. 
…
Bu orqali jahon mamlakatlarida nisbatan serxarajat tovarlar ishlab chiqarishga 
chek qo’yilib, texnologik ayirboshlashni kengaytirish imkoniyatini beradi, ya’ni, 

---

ITTKIga xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. 
Integratsiya - bu ishlab chiqarishni barqaror o’sishi, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy 
barqarorlik kabi maqsadlarga yengilroq va tezroq erishish imkoniyatini beradi. 
Integratsiya - bu hududiy miqyosda sifat jihatdan yangi iqtisodiy muhitni yaratish 
yo’li orqali milliy xo’jalik komplekslarining o’zaro yaqinlashishi va bir-biriga kirib 
borishi jarayonidir.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya– bu turli mamlakatlar iqtisodiy aloqalarining 
barqarorlashib, chuqurlashib rivojlanishi, ular xo’jaliklarining chambarchas 
birlashish jarayonlaridir.
Makro miqyosdagi integratsionjarayonlar davlatlararo darajada integratsiya 
davlatlar iqtisodiy birlashmalarining shakllanishi hamda iqtisodiy siyosatlarning 
kelishuvi asosida amalga oshadi.
Mikro miqyosdagi integratsionjarayonlar bir-biriga hududiy jihatdan yaqin 
joylashgan mamlakatlarning xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning kapitallarini o’zaro 
ta’sir doirasi orqali amalga oshiriladi. Ya’ni, ushbu davlatlar o’rtasida integratsion 
jarayonlar iqtisodiy bitimlar tizimining shakllanishi, kichik shahobchalar, sho’’ba 
korxonalar tashkil etilishi orqali yuz beradi. Tashkil topgan korxona va firmalar 
o’rtasidagi o’zaro iqtisodiy aloqalarning tez rivojlanishi tovar almashuvini, xizmat 
sohalarini, kapital va ishchi kuchining mamlakatlararo erkin harakatini 
ta’minlashga, ijtimoiy – iqtisodiy va ilmiy-texnologik, tashqi iqtisodiy va mudofaa, 
moliyaviy va valyuta sohasida yagona siyosatni o’tkazish zaruriyati tug’iladi. 
Yagona valyuta va moliyaviy fondlar, infratuzilmalar va umumiy davlatlararo 
boshqaruv organlariga ega bo’lgan iqtisodiy majmualar yaratiladi.mmmmm
Erkin savdo hududlari
Bojxona ittifoqi
Umumiy bozor
Iqtisodiy ittifoq
Iqtisod va valyuta ittifoqi 
1.2 Iqtisodiy integratsiyaning nazariy qarashlar tahlili
Erkin savdoni rivojiga qaratilgan paradigm doirasidagi quyidagi hududiy iqtisodiy 
integratsiyani organish maqsadga muvofiq

---

Yan TimbergenU birinchi bolib salbiy va ijobiy integ-ratsiya ora-sidagi farqni 
korsatib berdi
B.Balassa
U integratsiya-ning dinamik samara-larini va ularning integratsiyalashuvchi 
mamlakatlar y.i.mning osi-shiga tasirni tizimlash-tirishga harakat qildi
X.Jonson 
Iqtisodiy in-tegratsiyaga bagishlangan ish yozgan bb, unda ke-ynscha motivlar 
kozga tash-lanadi.
Iqtisodiy integratsion jarayonlar asosidagi omillar: 
Xo’jalik hayotining
baynalminal-
lashuvi
Mehnat taqsimotining
chuqurlashuvi
Ilmiy texnika
inqilobi
Iqtisodiyotda 
ochiqlikning 
kuchayishi
Jahon iqtisodiyotida xo’jalik hayotining barqaror rivojlanishi, takror ishlab 
chiqarishning milliy xo’jaliklar doirasidan chetga chiqish jarayonini aks ettiradi 
(eng avvalo, xalqaro mehnat taqsimoti asosida). Jahon xo’jaligi 
baynalminallashuvining o’sishi va rivojlanishida TMKlarning ta’sir doirasi kattadir. 
Jahon xo’jaligida xalqaro iqtisodiy integratsiyaning rivojlanish jarayonlarini ikkinchi
omili - xalqaro mehnat taqsimoti tuzilmasidagi chuqur o’zgarishlardir . 
ITI tashqi iqtisodiy aloqalarning ijtimoiy takror ishlab chiqarishdagi rolini oshishini 
ta’minlovchi muhim omildir. Xullas, ITIning rivojlanishi u yoki bu mamlakatda 
alohida bir ajralgan holda to’laqonli rivojlanib bora olmaydi.
Turli mamlakatlarga tegishli firmalarning kooperatsiyalashuvi natijasida ishlab 
chiqarish va investitsiyalar sohasida yirik xalqaro muammolar kelib chiqmoqda. 

---

Milliy davlatlarda ochiq iqtisodiyotning shakllanishida eksportga yo’naltirilgan 
ishlab chiqarishini rag’batlantirish ishlari bo’yicha olib borilayotgan tashqi 
iqtisodiy strategiyasi muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Iqtisodiy integratsiyaning asosiy shakllari:
1. Erkin savdo hududi uning doirasida qatnashuvchi mamlakatlar o’zaro savdo 
to’siqlarini bekor qiladilar, lekin ularning har ikkalasi uchinchi mamlakatlarga 
nisbatan savdo to’siqlarini buzmaydi. Bunday hududda qatnashuvchi mamlakatlar 
chegaralaridagi bojxona nazorati saqlab qolinishi kerak. Uning maqsadi - qo’shni 
qatnashchi mamlakatlarning sustroq bojxona to’sig’i orqali uchinchi 
mamlakatlardan hududga kirib keluvchi import mollar uchun soliq undirish yoki 
uni ta’kiklashdan iborat2. Bojxonalar ittifoqi.Bunda qatnashchi mamlakatlar o’zaro
savdoda barcha cheklanishlarni bartaraf etibgina qolmay, tashqi savdo 
to’siqlarining yagona tizimini ta’sis etadilar. Bu bilan ichki chegaralarda bojxona 
xizmatini saqlash zaruriyatini soqit qiladilar. Evropa ittifoqi (EI) bojxona ittifoqiga 
misoldir. Evropa ittifoqiga 1958 yilda asos solingan bo’lib, 1993 yilga kelib u 
g’arbiy evropadagi 12 mamlakatni birlashtirdi. Bu uyushmaninig asosiy vazifasi 
ishtirokchi mamlakatlar doirasida resurslar, tovarlar va xizmatlar xarakatini milliy 
chegaradan xoli ravishda erkin ko’chib yurishini ta’minlash, umummiy bozorni 
vujudga keltirish, bozor vositasida tovarlarni davlatlararo taqsimlab, aholi talab-
ehtiyojini qondirishdir. 3. Umumiy bozor.Uning doirasidagi qatnashchilar 
savdodan tashqari ishlab chiqarish omillarining barchasini bemalol ko’chirish 
(ishchi kuchi va sarmoya migratsiyasi) erkinligiga ham ega bo’ldilar. Bunga yana 
o’sha evropa iqtisodiy ittifoqi yoki evropa umumiy bozori misol bo’la oladi. Uning 
hozirgi rasmiy nomi - evropa ittifoqidir. 4. To’la iqtisodiy ittifoq.Bunda qatnashchi 
mamlakatlar o’z iqtisodiy siyosatlarini, shu jumladan, pul, soliq va ijtimoiy 
siyosatni, shuningdek, savdoga hamda ishchi kuchi va sarmoya oqimiga taalluqli 
siyosatni bir xillashtiradi
Jahon iqtisodiyotida X.I.I. oz mazmun va mohiyati bn :
1)Jahon mamlakatlarida roy berayotganchuqur xojalik va ijtimoiy-siyosiy, madaniy
birlashuv sohasidagi jarayonlarni borishini;2)Mustahkam iqtisodiy ozaro 
aloqadorlikni;3)Milliy xojaliklardagi mehnat taqsimotini;

---

4) Ishlab chiqarishda turli daraja va shaklda roy berayotgan ozaro iqtisodiy 
hamkorlikni aks ettiradi.
1,3) Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning jahon xojaligi va xalqaro iqtisodiy 
munosabatlarda tutgan orni;Dunyo mamlakatlarida 9ta yirik savdo va siyosiy 
tashkilotlar mavjud boli, ular quyidagilar:
O‘zbekistonning mustaqil davlatlar hamdo‘stligi mamlakatlari bilan hamkorligi 
1991 yil 8 dekabrda Minskda uch slavyan respublikasi - Rossiya, Ukraina, Belorus 
rahbarlari - B .Eltsin, L. Kravchuq, S. Shushkevichlarning uchrashuvi bo‘ldi. O‘sha 
kuni Belovejskoe Pushcheda uch davlat boshliqlari Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi
(MDH)ni tuzish to‘g‘risida Shartnoma imzoladilar. Shartnomada SSSRning 
mavjudligi va SSSR Konstitutsiyasi to‘xtatiladi, deb e’lon qilindi.
Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston Prezidentlari 
1991 yil 13 dekabrda Ashgabadda uchrashdilar va Minskda imzolangan MDH 
xaqidagi Shartnoma munosabati bilan vujudga kelgan ahvolni muhokama qildilar.
Markaziy osiyo iqtisodiy hamjamiyati davlatlari o‘rtasida qardoshlarcha aloqalar. 
O‘zbekiston tashqi siyosatining ta’sirli yunalishlaridan biri Markaziy Osiyodagi 
yangi mustaqil davlatlar - Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston bilan 
hamkorlik, do‘stlik aloqalarini mustahkamlashga qaratilgan. Mintaqadagi beshta 
davlat o‘rtasida o‘xshash jihatlar ko‘p. Tariximiz, madaniyatimiz, tilimiz, 
dilimizning birligi, tomirlarimizning tutashib ketganligi bu mamlakat xalqlarini bir-
biriga yanada yaqinlashtirishning zaminidir. 
O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini qo‘lga kiritgan dastlabki 
kunlardanoq jahon hamjamiyatiga qo‘shilish xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik 
qilish yo‘lini tanladi va og‘ishmay shu yo‘ldan bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi
o‘zining xohish irodasi va taklifiga ko‘ra 1992 yil 2 martda jahondagi eng nufuzli 
xalqaro tashkilot Birlashgan Millatlar Tashkilotiga qabul qilindi. Mamlakatimiz 
jahon hamjamiyatining to‘la teng huquqli a’zosi bo‘ldi. 
Mamlakatimiz birinchi Prezidenti I.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining 1993 
yilda bo‘lgan 48-sessiyasida ishtirok etishi va unda 27 sentyabrda qilgan ma’ruzasi 
O‘zbekistonni jahonga Ko‘hna va yosh navqiron davlat sifatida namoyon etdi. 

---

O‘zbekiston Respublikasi nomidan Markaziy Osiyoda xavfsizlik, barqarorlik va 
hamkorlik masalalari bo‘yicha BMTning Toshkentda doimiy ishlovchi seminarini 
chaqirish, narkobiznesga qarshi kurashni kuchaytirish, Orol muammosini hal etish 
va boshqa masalalar bo‘yicha bir qator takliflarni o‘rtaga qo‘ydi. 
1993 yil fevralda Toshkentda BMTning vakolatxonasi ochildi va u ish boshladi. 
1994 yil oktyabrning boshlarida BMT vakolatxonasining yordami va ishtirokida 
Toshkentda bo‘lgan jahon sayyohlik tashkilotining "Ipak yo‘li" xalqaro yig‘ilishi 
jahon sayyohlik va tijorat ishlarida O‘zbekistonning mavqeini yanada ko‘tardi. 
1994 yil dekabrda respublikamizda YuNESKO ishlari bo‘yicha O‘zbekiston 
Respublikasi milliy komissiyasi tashkil etildi, u idoralararo organ bo‘lib, tarkibiga 
ta’lim, fan, madaniyat va axborot soxasidagi vazirliklar va idoralardan 49 kishi a’zo
bo‘ldi. YuNESKO Markaziy Osiyo taraqqiyotini o‘rganish, tiklash va 
ommalashtirishga katta ahamiyat bermoqda. "Ipak yo‘li - muloqot yo‘li" deb 
nomlangan yirik tadqiqotda Markaziy Osiyoga birinchi darajali ahamiyat berildi. 
YuNESKO qaroriga binoan Samarqandda Markaziy Osiyoni tadqiq qilish xalqaro 
instituti tashkil etildi. YuNESKO Bosh direktori Federiko Mayorning 
O‘zbekistondagi rasmiy tashrifi chog‘ida institut tantanali ravishda ochildi
1996-yil Ozbekiston Prezidenti ham YUNESKO qarorgohiga rasmiy tashrif bilan 
bordi. Bu tashrif chog‘ida I.A.Karimov YUNESKO ijroiya kengashining 149-
sessiyasida nutq sozladi. YUNESKOning Bosh direktori va Fransiya Prezidenti 
ishtirokida YUNESKO qarorgoxida “Temuriylar davrida fan, madaniyat va 
ma’rifatning gullab-yashnashi “ korgazmasini ochdi.
Ozbekistonning tashqi siyosatida mintaqalararo havfsizlikni ta’minlashda xalqaro 
tashkilotlar faoliyatidan, ularning dasturlaridan ham keng foydalanishi istiqbolli 
natijalarni korsatdi. Ko‘pgina mintaqaviy tashkilotlar, chunonchi, NATO, EKO, 
Islom konfrensiyasi, Qo‘shilmaslik harakati va boshqalar bilan ham samarali 
hamkorliklar yolga qoyildi. 1994-yil iyul oyida Ozbekiston NATOning “Tinchlik 
yolidagi hamkorlik” Dasturiga qoshildi.
Ozbekistonning Yevropa Ittifoqi bilan hamkorligi masalasiga ham toxtab otmoq 
joiz. Mazkur ittifoq bilan hamkorlik uchun tuziladigan bitim boyicha ishlar 
respublikada 1995-yildan boshlangan bolib, bu muzokaralar 1996-yilga qadar 
davom etdi.

---

 Bu muzokaralarning natijasi olaroq Ozbekiston bilan Yevropa Ittifoqi ortasidagi 
bitim 1996-yil 21-22 iyun kunlari Italiyaning Florensiya shahrida YI davlatlari 
rahbarlarining yig‘ilishida Ozbekiston Prezidenti I.A.Karimov tomonidan imzolandi.
Florensiyaning “Fortezza de basso” qal’asida 
Yevropa Ittifoqiga kiruvchi davlatlar va hukumat boshliqlarining navbatdagi 
uchrashuv - sammitida imzolangan sheriklik va hamkorlik tog‘risidagi bu hujjat 
Ozbekistonning jahon hamjamiyatiga dadil kirib borishida oz orni va ovoziga ega 
bolishida katta ahamiyat kasb etdi. 
Mustaqil O‘zbekiston Respublikasi dunyo mamlakatlari bilan ko‘p tomonlama 
aloqalar o‘rnatish bilan bir vaqtda taraqqiy etgan davlatlar va qo‘shni mamlakatlar
bilan ikki tomonlama aloqalarni rivojlantirishda davom etmoqda.
Oʻzbekiston xalqaro jarayonlarga tobora faolroq kirib bormoqda, global va 
mintaqaviy kun tartibini shakllantirishda dadil qatnashib, oʻz salohiyatidan jahon 
hamjamiyatining koʻp tomonlama tuzilmasi doirasida maqsadli foydalanishga 
kirishdi. Shunday yondashuv tufayli Oʻzbekistonning obroʻsi va nufuzi ortib 
bormoqda”.
Ushbu iqtibos “Political Events” haftalik tahliliy jurnali bosh muharriri Muhammad
Ismoil Xonga tegishli boʻlib, Oʻzbekiston rahbarining Birlashgan Millatlar Tashkiloti
(BMT) Bosh Assambleyasining 75-sessiyasidagi nutqi yuzasidan aytilgan va 
mamlakatimizning keyingi toʻrt yil ichida jahon hamjamiyatida egallagan mavqeini 
roʻyirost koʻrsatib turibdi. Hindistonlik hamkasbimizning soʻzlaridan anglashiladiki,
bugun turli davlatlar rahbarlari hamda ekspertlar jamiyatining diqqat-eʼtibori 
Prezident Shavkat Mirziyoyevning puxta oʻylangan tashqi siyosati, asosli 
tashabbuslari va izchil islohotlari tufayli bizning mamlakatimizga qaratilgan.
Tabriklash uchun asos bor
Qatʼiy reglament bilan belgilangan chorak soat ichida nafaqat Oʻzbekistonni 
siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan modernizatsiya qilishning ustuvor vazifalari, 
balki mintaqaviy hamda global miqyosdagi dolzarb masalalarni ham qamrab olish 
nihoyatda qiyin vazifa. U shunday bajarildiki, Bosh Assambleya sessiyasining -
siyosiy bahs-munozarasini kuzatib borayotganlar orasida birinchi boʻlib 

---

Parlamentlararo Ittifoqning bosh kotibi Martin Chungong samimiy fikr bildirdi:
— Men Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevni Barqaror taraqqiyot 
maqsadlariga erishish va inson huquqlarini taʼminlashda parlamentlar rolini 
oshirish toʻgʻrisidagi BMT Bosh Assambleyasining maxsus rezolyutsiyasini qabul 
qilish toʻgʻrisidagi taklifi bilan tabriklayman, — dedi u.
Oʻzbekiston yetakchisining videomurojaatiga alohida qiziqish bildirgan “Marmara 
Grubu” strategik va ijtimoiy tadqiqotlar jamgʻarmasi prezidenti doktor Akkan 
Suver buni mamlakatimizning Markaziy Osiyodagi hal qiluvchi roli bilangina emas, 
balki demografik, iqtisodiy va umuman, geostrategik jihatdan tobora ortayotgan 
nufuzi bilan ham izohladi.
Turkiyalik ekspertning fikricha, bunda Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan -
taklif etilgan “Yangi Oʻzbekiston”ni shakllantirish va mamlakatda uchinchi 
Renessansning boshlanishi haqidagi umummilliy shiorda prinsipial jihatdan -
yangicha mazmunga ega gʻoyalarning ilgari surilayotgani va roʻyobga chiqarilishi 
koʻzda tutilayotgani muhim ahamiyat kasb etadi. Shu tufayli Oʻzbekiston xalqaro 
munosabatlarning alohida ishtirokchisiga, ham mamlakat ichida, ham tashqarisida
yangidan-yangi gʻoya va tashabbuslarni koʻtarib chiquvchi, islohotlar hamda tom 
maʼnodagi yangilanishlarga undaydigan quvvat va shijoat baxsh etuvchi bir 
manbaga aylanib bormoqda.
Davlatimiz rahbarining nutqi oʻzbek tilida gaplashadigan 50 milliondan ziyod 
kishilarning qalbida faxr uygʻotgani, shubhasiz. Mamlakatimiz va undan tashqarida
yashovchi bu insonlar birinchi marta shunday yuksak minbardan ulugʻ Alisher 
Navoiy tilida yangragan soʻzlardan qalblari junbushga keldi. Va bu ramziy maʼnoga
ega boʻldi. Goʻyoki, ilm-fan va ijod gullab-yashnagan oʻsha Navoiy zamoni bilan 
ayni vaqtdagi uchinchi Uygʻonish davri oʻrtasida misoli bir koʻprik solindi.
BMTning yubiley sessiyasi muvaffaqiyatiga yangicha onlayn-format ham xalaqit 
bera olmadi. Oʻta muhim siyosiy tadbir ham epidemiologlarning talabiga 
boʻysunishga majbur boʻldi, shu bois u virtual forum tarzida oʻtkazildi. Bevosita 
minbarda turib gapiruvchi notiqlarda, albatta, imkoniyat katta. Ular tinglovchini 
nafaqat nutq mazmuni bilan, balki joʻshqinlik yordamida ham oʻziga jalb qila 
olishadi. Videomurojaatda imkoniyat ancha cheklangan. Shunday boʻlsa-da, gʻoya 
va yangicha fikr ustuvor hisoblanuvchi hozirgi davrimizda tahlilchilarning butun 
diqqat-eʼtibori nutqlarning jimjimador va balandparvoz tashqi bezagiga emas, 
balki aynan mohiyatiga qaratilmoqda.

---

Oʻzbekiston yetakchisining chiqishidan ham ekspertlar kerakli mazmunni ilgʻab 
olishdi. Qator xorijiy telegram-kanallarning siyosatshunos va sharhlovchilari, hatto
barcha narsani tanqid qilishga oʻrganib qolgan oʻta shubhagoʻy olimlar ham, Bosh 
Assambleya 75-sessiyasidagi muzokaralarning ikkinchi kuniga yakun yasar ekanlar,
Oʻzbekiston Prezidenti oʻz nutqi bilan OAV hamda kuzatuvchilarning eʼtiborini jalb 
qila olganini taʼkidlashdi.
Mualliflar yozishicha, Shavkat Mirziyoyev mamlakatni uch yildan ortiqroq vaqt 
mobaynida boshqarib, unga dunyodagi eng yirik korporatsiya va iqtisodiyotlarning
eʼtiborini qarata oldi. Shuning uchun ham Oʻzbekiston keyingi yillarda jahon 
hamjamiyatining muhim qismi sifatida oʻzining COVID-19ga qarshi kurashdagi 
yutuqlari, pandemiyadan soʻng iqtisodiyotni tiklash boʻyicha saʼy-harakatlari 
haqida butun dunyoga gapira oladi. Mamlakatimizda soʻz erkinligini taʼminlashda 
oʻzgarish boʻldi, inson huquqlari sohasidagi holat ham butunlay oʻzgardi. 
Umuman, Oʻzbekiston demokratlashtirish yoʻlidan bormoqda. Nutqda alohida 
eʼtibor mintaqaviy siyosatga ajratildi, bu esa davlatimizning mintaqada yetakchi 
ekanidan dalolat.
Shavkat Mirziyoyev Afgʻonistonda tinchlik oʻrnatish va bu mamlakatni urushdan 
keyin tiklash ishlarida Oʻzbekiston faol ishtirok etayotgani haqida ham toʻxtaldi. 
Oʻzbekiston rahbari, Doha shahrida afgʻon siyosiy kuchlari oʻrtasida boshlangan 
tinchlik muzokaralarini toʻla qoʻllab-quvvatlagan holda, Birlashgan Millatlar 
Tashkiloti huzurida afgʻon xalqining dardu tashvishini tinglaydigan, doimiy faoliyat 
koʻrsatadigan qoʻmita tashkil etish lozimligi toʻgʻrisida taklif kiritdi. Bu boʻyicha 
tahlilchilarning xulosasi esa aniq: ana shunday qadamlar tufayli mintaqa 
yetakchilari maydonga chiqadi va ular Osiyoning eng yirik davlatlari bilan 
tenglashishga qodir boʻladi.
“Beshinchi otliq”qa qarshi kurash
Keyingi bir necha oyda butun dunyo yana bir ulkan xatar va muammoga duch 
keldi. Joriy yil yanvarida BMT Bosh kotibi insoniyat kelajagini xavf ostiga qoʻyuvchi 
“toʻrtta otliq” haqida gapirgan edi. Ular — global geostrategik taranglikning 
oʻsishi, iqlim oʻzgarishi, xalqaro maydonda ishonchning inqirozga yuz tutishi va 
raqamli texnologiyalar joriy etilishidagi salbiy oqibatlar. Endi maʼlum boʻlishicha, 
panada “beshinchi otliq” ham yashirinib turgan ekan — bu esa, COVID-19 
pandemiyasi boʻlib chiqdi.

---

— Biz bugun bir vaqtning oʻzida ham sogʻliqni saqlash sohasidagi misli koʻrilmagan
inqiroz, ham eng yirik iqtisodiy inqiroz, ham Buyuk depressiya davridan keyingi 
eng katta miqyosli ish oʻrinlarining yoʻqotilishi va ustiga-ustak, inson huquqlari 
uchun yangi xatarlar bilan toʻqnash kelib turibmiz, — degan edi oʻshanda Antoniu 
Guterrish.
Pandemiya dunyoning zaifligini, tengsizlik tobora oʻsib borayotganini koʻrsatib 
qoʻydi. Bosh kotib 30 yil ichida birinchi marta kambagʻallikda yashayotgan 
odamlar soni koʻpayib borayotgani, inson salohiyatining rivoji koʻrsatkichlari ham 
pasayayotganidan tashvishda.
Bu muammolar Oʻzbekistonni ham chetlab oʻtmadi, lekin ularga qarshi tub 
oʻzgarish va islohotlar amalga oshirilib, manzilli choralar qoʻllanilmoqda. Prezident
Shavkat Mirziyoyev nutqida qayd etilishicha, biz birinchi marta kambagʻallikni 
kamaytirish haqidagi qatʼiy qarorimizni ochiq eʼlon qildik. Bunga tadbirkorlikni 
rivojlantirish va qoʻshimcha ish oʻrinlari yaratish, investitsiya va biznes muhitini 
yaxshilash hamda zamonaviy infratuzilmani barpo etish, odamlarni yangi kasb-
hunarlarga oʻrgatish va aholiga manzilli ijtimoiy yordam koʻrsatish orqali 
erishmoqdamiz.
Chindan ham, yaqin vaqtlargacha mamlakatimizda kambagʻallik haqida gapirilmas 
edi.
Davlatimiz rahbari tomonidan aholining kam taʼminlagan qatlami 12 — 15 foizni 
yoki 4-5 million kishini tashkil etishi toʻgʻrisidagi raqamlar eʼlon qilindi.
Bunda Prezident nafaqat muammoning koʻlamini koʻrsatdi, balki uni hal etish 
yoʻllarini ham belgilab berdi.
Jumladan, Jahon banki, BMT Taraqqiyot dasturi va boshqa xalqaro tashkilotlar 
bilan hamkorlikda Kambagʻallikni qisqartirish dasturini ishlab chiqish, xalqaro 
meʼyorlarni chuqur oʻrganish asosida kambagʻallik tushunchasi, uni baholash 
mezon va usullarini oʻz ichiga oluvchi yangi uslubiyotni joriy etish zarurati 
mavjudligini taʼkidladi.
Bu global muammo bilan qanday kurashish kerakligi haqida bahslar davom etib 
kelyapti. Bahs, asosan, ikkita variant atrofida kechadi: kambagʻalga “baliq” berish, 
yaʼni moddiy yordam koʻrsatib, uning miqdorini doim koʻtarib borish kerakmi yoki 
“qarmoq” berish, yaʼni kambagʻal oʻzi ishlab daromadini koʻpaytirishi uchun 
sharoit yaratish kerakmi?

---

Prezident qayd etganidek, birinchi variant — bir tomonlama yondashuv boʻlib, u 
muammoni uzil-kesil yechishga imkon bermaydi. Davlat tomonidan moddiy 
yordam faqat jismoniy jihatdan cheklanganlik tufayli yoki qandaydir obyektiv 
sabablarga koʻra oʻzi pul ishlab topa olmaydigan odamlargagina koʻrsatilishi kerak.
Boshqalarga esa davlat “qarmoq” berishi, yaʼni bandlik masalasini hal qilishi, 
yetarli darajada ish oʻrinlari va tadbirkorlik bilan shugʻullanishi uchun imkoniyatlar
yaratishi lozim. Qisqacha aytganda, barcha muhtojlarni oʻz farovonligini oshira 
olishi uchun ishonchli daromad manbai bilan taʼminlash kerak.
Kambagʻallik bilan kurashishda samarali choralar kompleksi zarur va ular bugungi 
kunda barcha yoʻnalishda amalga oshirila boshlandi. Ijtimoiy nafaqa oluvchilar 
soni deyarli 1,5 baravar ortdi va joriy yil oxiriga borib 774 ming nafardan 1,2 
million nafargacha koʻpayadi. Moddiy yordamga muhtoj kishilarning sonini 
aniqlash uchun joylarda tegishli roʻyxatlar tuzilmoqda. Masalan, yangi oʻquv yili 
arafasida ana shunday roʻyxatga kiritilgan oilalardagi 16 yoshga toʻlmagan, 
boquvchisini yoʻqotganlik nafaqasini oluvchi farzandlar, shuningdek, nogironligi 
bor bolalarga moddiy yordam koʻrsatildi.

---