Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi “hozirgi zamon raqobat nazariyalari” fanidan ishchi daftar toshkent – 2019

14.2. Kichik biznesni rivojlantirish raqobat muhitini shakllantirishning asosi sifatida.
Bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni erkinlashtirish jamiyatni demokratiyalashtirish va yangilash, aholi farovonligini oshirish maqsadiga qaratilgan bo’lib, raqobatbardosh iqtisodiyotni har tomonlama rivojlantirishni taqozo etadi, unda esa kichik biznes va xususiy tadbirkorlik aloxida o’rin egallaydi. Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganidek: "O’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga asosiy e’tiborni qaratar ekanmiz, shu orqali uchta muxim masalani yechishni ko’zda tutamiz. Birinchi masala - yaqin besh-o’n yil ichida ushbu soxada yalpi ichki mahsulotning 50-60 foizini ishlab chiqarishga erishish. Ikkinchi masala -bu sohani rivojlantirish aholini ish bilan ta’minlash va uning daromadlari o’sishining eng muhim manbalaridan biriga aylanishi lozim. Doimiy diqqat markazimizda turishi kerak bo’lgan uchinchi masala -mamlakatimizdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikning poydevori bo’lmish kichik va o’rta mulkdorlar sinfini shakllantirishdan iborat"⁴⁹.
Tadbirkorlik sub’ektlari, o’zining moslashuvchanligi va nisbatan kam kapital xarjligi tufayli yirik korxonalarga qaraganda ishlab chiqarishni modernizatsiyalash va mahsulot turini yangilashni muvaffaqiyatliroq ta’minlamoqda, bozor talabiga tezroq moslashmoqda, axoli bandligi masalasini xal qilmoqda. O’zbekistonning demografik xususiyati shundan iboratki, mamlakatda aholi o’sish sur’atlari ancha yuqori bo’lib, aholining 60 foizdan ortig’i qishloqda yashaydi, shuning uchun bandlikni ta’minlash masalasi ancha dolzarb ahamiyat kasb etadi.
O’zbekistonda biznes-muxitni rivojlantirishga xalal berayotgan asosiy kamchiliklarga quyidagilarni kiritish mumkin:

1. 
   Tadbirkorlar va aholidan undiriladigan soliq stavkalarining yuqoriligi. Ko’p sonli soliqlar va to’lovlar korxona daromadinint 90% igacha yetmoqda, oqibatda kichik korxonalar qanchalik muxim xo’jalik ahamiyatiga ega bo’lmasin, inqirozga yuz tutmoqda.
   
2. 
   Tadbirkor manfaatlariga yetarlicha e’tibor berilmasligi. Bozor iqtisodiyotini barpo etish mantiqan "pastdan-yuqoriga" - tadbirkor manfaatlaridan uni ro’yob qiladigan va unga xizmat qiladigan markazlashgan bozor infratuzilmasi (soliq, kredit siyosati, banklar, birjalar va xokazo) tomon harakatni taqozo etadi.
   
3. 
   Tadbirkor uchun tadbirkorlik faoliyatini boshlashga boshlang’ich kapitalni shakllantirish manbalarining deyarli yo’qligi. Kreditlash masalasi tadbirkorlarning ko’pchiligi uchun muammolidir, chunki foiz stavkalari juda yuqori va tijorat banklari katta tavakkalchilik borligi hamda kafolatning yo’qligi sababli biznesga pul tikishni istamaydi.
   

Kichik tadbirkorlikning faoliyat yuritishi uchun muayyan sharoitlar yaratilgandagina u samarali rivojlanishi mumkin. Ularga qo’yidagilarni kiritish mumkin: birinchidan, texnologiyalarni o’zatish infratuzilmasi va axborot almashinuvi tizimini shakllantirish; ikkinchidan, texnologiyalarni baholash bo’yicha markazlar tashqil qilish; uchinchidan, mintaqaviy rivojlanish va yangi texnologiyalarni tarqatish markazlarini tuzish; to’rtinchidan, amaldagi korxonalar salohiyatiga asoslanib kichik korxonalar ishlab chiqarish - texnologik ta’minotining moliyaviy-tejamli tizimini joriy qilish.
Maxalliy kichik tadbirkorlikning o’ziga xos belgisi shundan iboratki, bugungi kunda aynan shaxsiy, yakka tartibdagi biznes sub’ektlari sonining o’z-o’zidan ortishi yuz bermoqda, boshqa kichik tadbirkorlik shakllari esa ancha sekin rivojlanmovda. Yuridik shaxs tashqil qilmasdan faoliyat yurituvchi kichik tadbirkorlik sub’ektlari yuridik shaxs tashqil qilgan sub’ektlarga nisbatan ko’proq davlat imtiyozlariga ega. Yakka tartibdagi tadbirkorlik boshqa kichik tadbirkorlik sub’ektlari uchun jiddiy raqobatchiga aylanmoqda, bu esa ularning keyingi rivojiga salbiy ta’sir kursatadi va turli xo’jalik yuritish shakllaridagi kichik korxonalarning o’zo’zidan yo’q bo’lib ketishiga olib keladi. Demak, keyinchalik tadbirkorlik faoliyatini yakka tartibda yuritish foydali bo’lib qoladi.