Iqtisodiyot nazariyasi fanining metodologiyasi

Iqtisodiyot nazariyasi fanining metodologiyasi

Metodologiyaning falsafly lug‘atlardagi birinchi taiqiniga ko‘ra, u biron-bir fanda qo^kllaniladigan tadqiqot metod (usul)larining majmui, ikkinchi ma'nosi esa, ilmiy bilish va dunyoni o'zgartirish inetodi haqidagi ta’Iimotdir.

Bunday flkr boshqa ko‘piab adabiyotiarda ham uchraydi, ammo metodologiyani metodlarning oddiy yig‘indisi, deb talqin etish uning tub mohiyatini anglash imkonini bermaydi. Shuningdek, fan metodologiyasini umumfalsafly (universal), umumiy va xususiy ilmiy metodlarning yig^kindisi, deb hisoblash ham masalaga yuzaki yondashuvni anglatadi. Ayni vaqtda, fan metodologiyasi bilan fanning metodologik funksiyasi o‘rtasida farq borligini ham yodda tutish lozim. Ba'zi olimlar «metodologiya» tushunchasida voqelikni o‘rganishning xususiy yo‘llari va metodlarini birlashtirishga urinadilar. Yana boshqa guruh olim­lar metodologiya deganda, voqea va hodisalarni bilishning falsafly jihatlarini anglaydilar. Uchinchi guruh mualliflar metodologiyani dialektika bilan aynan bir, deydilar. To^krtinchi toifa tadqiqot- chilar metodologiyani falsafaga daxli bo^klmagan alohida fan yo‘nalishi, beshinchi guruh mutaxassislar esa, metodologiya metod emas, balki u haqidagi ta’limot, nazariya, fan, deb ta’kidlaydilar. Metodologiyaning alohida fan deb tan olinishiga ba’zi olimlar qarshi chiqadilar¹.

Fikrimizcha, metodologiya fan emas, fanning nazariy asosi, iimiy biiishning poydevoridir.

«Falsafiy ensiklopedik lug^kat»da ta’kidlanishicha, metodologiya - nazariy va amaliy faoliyatni tashkil etish, qurish prinsiplari, usullari tizimi, shuningdek, bu tizim haqidagi ta’limotdir. Professor N.Shermuhammedova ham shu yondashuvga asoslanib, «metodologiya - bilish faoliyati yo‘ilari haqidagi ta’limot», - deb yozadi.

Metodologiya - bu fan predmetini o‘rganishga qanday ilmiy tamoyillar asosida yondashishni bildiradi. Iqtisodiyot nazariyasida kishilarning xo'jalik faoliyati tizimiy yondashuv asosida o‘rganiladi. Bunda yaxlit iqtisodiyot turli bloklarga - qismlarga ajratilib, har biri alohida o‘rganiladi, ulardan har biriga xos bo‘lgan xususiyatlar aniqlanadi. Masalan, yaxlit bozor resurslar bozori, iste’mol tovarlari bozori va moliya bozorlariga ajratilib o^krganiladi. Ajratilgan bloklar tahlil etilgach, ular faoliyatining shart-sharoiti va belgilari, ular qanday funksiyani bajarishi aniqlanadi. Iqtisodiyotning turli jihatlari tahlilidan so^kng ular birgalikda qaraladi, turli bloklar inajmuidan iborat iqtisodiyot yaxlitlikda nima ekanligi, u qanday rivojlanishi ko^krsatiladi. Yana bozor inisoliga qaytsak, uning har bir blokining fiinksiyalari o^lrganilgach, ular birgalikda yagona bozor sifatida qaraladi va bozorning umumiy fimksiyalari ta'riflanadi.

Iqtisodiyot nazariyasida qo‘llanadigan yana bir metodologik yondashuv bu iqtisodiyotni sof ernas, boshqa, ya'ni g‘ayriiqtisodiy omillar ta’sirini hisobga olgan hoida o‘rganishdir. Iqtisodiyot birlamchi bo‘lgani holda siyosiy, ijtiinoiy, milliy demografik va hatto ruhiy-axloqiy omillar ta’siriga beriladi. Boshqa sohalardagi o‘zgarishlar iqtisodiyotda ham o^kz aksini topadi. Jamiyatda tartibsizlik, siyosiy beqarorlik yuzaga kelsa, bu iqtisodiyotning rivojiga putur yetkazadi, chunki kishilar vahimaga tushib ishdan soviy boshlaydilar. Milliy nizolar ham shunday salbiy oqibatga olib keladi. Kishilarda ruhiy ko‘tarinkilik bo‘lsa, ular iqtisodiy faol bo‘ladilar. Aksincha, ruhiy tushkunlik ularda befarqlikni hosil etib, faollikiii so^kndiradi.