Iqtisodiyot kafedrasi

3. Ilmiy -texnik taraqqiyot muammolari va dunyodagi ta'lim muammolari.

Ilmiy -texnik inqilob zamonaviy sharoitda global jarayonlarga murakkab va qarama -qarshi ta'sir ko'rsatadi. Bir tomondan, ilmiy-texnik taraqqiyot ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bilan bevosita bog'liq. Boshqa tomondan, qarama-qarshiliklar, shu jumladan iqtisodiy qarama -qarshiliklar kuchayib bormoqda.

Ilmiy-texnik taraqqiyotning muhim jihati uning davriy, notekisligi bo'lib, bu ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni yanada kuchaytiradi. Qayta ishlab chiqarishning umumiy iqtisodiy shart -sharoitlarining yomonlashishi (masalan, energiya manbalari narxining oshishi) ilmiy -texnik taraqqiyotning iqtisodiy samarasini sekinlashtiradigan yoki kechiktiradigan, uni paydo bo'layotgan tuzilmalarni kompensatsiya qilish vazifalariga o'tkazadigan davrlar mavjud, cheklovlar, shu bilan ijtimoiy muammolarni yanada kuchaytiradi. Iqtisodiy rivojlanishning notekisligi oshib bormoqda, xalqaro raqobat kuchaymoqda, bu esa tashqi iqtisodiy ziddiyatlarning kuchayishiga olib keladi. Uning oqibatlari rivojlangan davlatlar o'rtasidagi munosabatlarda proteksionizm, savdo va valyuta urushlarining kuchayishi edi.
STP bilan bog'liq global muammolarning muhim jihati ta'lim muammosidir. Biroq, ta'lim sohasida sodir bo'lgan ulkan o'zgarishlarsiz, na ilmiy -texnikaviy taraqqiyot, na jahon iqtisodiyotining rivojlanishidagi ulkan yutuqlar, na jahon mamlakatlari va xalqlari soni ortib borayotgan demokratik jarayonlar amalga oshgan bo`lardi.
Ayrim mamlakatlarda ilm-fan va madaniyat yutuqlariga qaramay, umuman olganda, dunyo savodsiz bo'lib qoldi va uning aholisining aksariyati o'qishni ham, yozishni ham bilmas edi. Faqat yigirmanchi asrga kelibgina butun dunyoda savodsizlikka qarshi kuchli hujum uyushtirildi.
Bizning davrimizda ta'lim inson faoliyatining eng muhim jihatlaridan biriga aylandi. Bugungi kunda u tom ma'noda butun jamiyatni qamrab oladi va uning xarajatlari doimiy ravishda oshib bormoqda.
Rivojlanmagan mamlakatlar uchun muammo haligacha saqlanib qolmoqda. Chunki

6-rasm. Ta`lim muammosi
bu mamlakatlar "miya oqishi" tufayli rivojlanmay qolyapti, ya`ni savodli qatlam chet elga ketib qolmoqda. Sababi shundaki, kadrlar tayyorlash har doim ham ularni aniq ijtimoiy-iqtisodiy sharoitda ishlatishning haqiqiy imkoniyatlariga mos kelavermaydi. Ta'lim ma'lum bir ijtimoiy-madaniy soha bilan bog'liq bo'lganligi sababli, uning muammolari iqtisodiy qoloqlik, aholi sonining ko'payishi, yashash xavfsizligi va boshqalar kabi umumiy insoniy muammolar bilan murakkab o'zaro ta'sirga kiradi. Bundan tashqari, ta'limning o'zi doimiy takomillashtirish va islohotlarni talab qiladi, ya'ni, birinchi navbatda, uning tez rivojlanishi tufayli yomonlashgan sifatini yaxshilash; ikkinchidan, aniq iqtisodiy sharoitlarga bog'liq bo'lgan uning samaradorligi muammolarini hal qilish; uchinchidan, kattalarning uzluksiz ta'lim olishi bilan bog'liq bo'lgan me'yoriy bilimlarga bo'lgan ehtiyojni qondirish va shuning uchun insonni butun hayoti davomida kuzatib boradigan uzluksiz ta'lim kontseptsiyasini ishlab chiqish. Shuning uchun ham butun dunyoda, ayniqsa, rivojlangan mamlakatlarda, kattalarning malakasini oshirish va ta'lim darajasi bo'yicha xizmatlar hajmi tez o'sib bormoqda.
Butun dunyo uchun umumiy bo'lgan ta'lim muammosi - bu texnologik g'oyalar universal g'oyalardan ustun bo'lmasligi uchun uni insonparvarlashtirish zarurati. Ta'lim nafaqat ilg'or texnologiyalarni o'zlashtirish va samarali qarorlar qabul qilishga ta'sir qiladi, balki hayot tarbiyasiga ham ta'sir qiladi, qadriyatlar yo'nalishi tizimini shakllantirdi.
Jahon fani va amaliyotida global muammolarni tahlil qilishda har xil yondashuvlar mavjud: texnologik va ijtimoiy-axloqiy. Ularning ikkalasi ham davom etayotgan rivojlanish va iqtisodiy siyosatga ta'sir ko'rsatadi.