Iqtisodiyot” kafedrasi “mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan o`quv-uslubiy majmua

16.4. Inflyatsiyaning maqsadi tartib-qoidami yoki erkinligi chegaralangan mulohazami?

1980-yilning oxirlaridan boshlab dunyoning ko`pchilik markaziy banklari shu jumladan Avstraliya, Kanada, Finlandiya, Isroil, Yangi Zellandiya, Shvetsiya va Birlashgan Qirollik Arab Amirligi inflatsiyani maqsadlash shaklini qabul qilgan. Bazan inflatsiyani maqsadlik vazifalari markaziy bankning shaklida siyosiy e’lon qiladi. Boshqa hollarda u milliy qonun shaklini belgilaydi va monetar siyosatni maqsadini namoyon qiladi. Misol uchun 1989-yildagi Yangi Zellandiyaning zaxira banki tomonidan iqtisodiyotga qaratilgan monetar siyosatni amalga oshirish uchun markaziy bank “narxlarni barqaror darajasini saqlash maqsadida monetar siyosatni iqtisodiyotning bir obyekti sifatida nomoyon qiladi”. Aniq raqobat boshqa har qanday obyektlani ishlab chiqarishni barqarorlashtirish, bandlik, fozi stavkalari yoki valyuta kurslari kabi o`tkazib yuborishni nazarda tutadi.

Inflatsiya maqsadlashtirishni siyosiy qoida sifatida sharhlab berishimiz mumkinmi? Butunlay mumkin emas. Barcha mamlakatlarda inflatsiyani maqsadlashtirishni moslashtirish markaziy banklar xoxishiga ko`ra adolatli miqdorda saqlanib qoladi. Inflatsiya maqsadlari odatda bir foizdan uch foizgacha o`rnatilib masalan belgilangan songa qaraganda muayyanligi kabidir. Shunday qilib markaziy bank qaysi foizda bo`lsih kerakligin tanlaydi. U iqtisodiyotni rag`batlantirish mumkin va yuqori o`sish darajasini yoki iqtisodiyotni quyi susayishiga olib keladi. Bundan tashqari marakziy bank bazan uning inflatsiya maqsadiga rostlash uchun kam vaqta egzogen tadbirlar (masalan u taminlanishini aniqlash oson kabi) ilgari elon qilingan investitsiya darajasiga tortadi.

Bu moslashuvchanlik nurida investitsiyaning rejalashtirishning maqsadi nima? garchi investitsiyani rejalshtirish markaziy bank zaxiralarini nishonga olsada qay darajada foydalanish siyosati amalga oshiradi. Markaziy bank qachonki oddiygina qilib “to`g`ri narsalarni bajarish”, aytsada markaziy bankni hisob kitobi uchun juda qiyin chunki odamalar har doim ayniqsa sharoitlarini to`g`ri deb bilsa bahslashishi mumkin. Solishtirishlar orqali qachonki markaziy bank maxsus investitsiya maqsadini elon qilsa yoki maqsadlilik darajasida bo`lsa jamoat yanada osonlik bilan markazi bank uning obyektivlari uchrashuvi bo`ladi. Shunday qilib garchi investitsiyani maqsadliligi markaziy bank bilan bog`lanmagan bo`lsada u pul-kredit siyosatning oshkoronaligini oshirish va o`z xatti harakatlari uchun markaziy banklarga ko`proq hisob qilishidir.