Iqtisodiyot” kafedrasi 55-2- guruh talabasi xaytbayev toxirning

Auditorlik hisobotlari va auditorlik xulosalarini saqlash
Auditorlik tashkiloti auditorlik hisobotlari va auditorlik xulosalarining nusxalarini, shu jumladan ushbu hujjatlarning elektron versiyalarini, kamida besh yil muddatda ishonchli saqlanishini ta’minlashi shart.
Auditorlik tashkilotidan auditorlik hisobotlari va auditorlik xulosalarini O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida belgilangan holatlarda va tartibda faqat bunga vakolat berilgan organlar tomonidan olib qo‘yilishi mumkin.
4. Auditorlik xulosasida moliyaviy hisobot to‘g‘risidagi fikrni shakllantirish.
Auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvi natijalariga ko‘ra quyidagilarga baho berishi lozim:

• 
  auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq fikr bildirish uchun yetarli va lozim darajadagi dalillar olinganligiga;
  
• 
  alohida-alohida yoki umumiy birgalikda olinganda tuzatilmagan buzib ko‘rsatishlar auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq muhim hisoblanishiga;
  
• 
  qabul qilingan hisob siyosatining asoslanganligiga va uning buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablariga muvofiqligiga;
  
• 
  moliyaviy hisobotda aks ettirilgan axborotning ishonchli, qiyoslanuvchanli, tushunarli va o‘rinli ekanligiga;
  

- moliyaviy hisobotning buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni tuzishga doir normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiqligiga.
Auditorlik xulosasida auditorlik tashkilotining ijobiy yoki modifikatsiyalangan fikri ifodalanishi mumkin.
Ijobiy fikr
Auditorlik tashkiloti, xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisoboti barcha muhimlilik munosabatlarida uning moliyaviy ahvolini, moliyaviy natijalarini haqqoniy aks ettirsa va buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq kelgan hollarda mazkur Standartning 1-ilovasiga muvofiq shakldagi auditorlik xulosasida ijobiy fikr bildirishi lozim.
Modifikatsiyalangan fikr
Auditorlik tashkiloti auditorlik xulosasida modifikatsiyalangan fikrni bildirishi kerak, agarda:

• 
  olingan auditorlik dalillari asosida umumiy holda ko‘rilayotgan moliyaviy hisobot muhim buzib ko‘rsatishlarga ega bo‘lsa;
  

- umumiy holda ko‘rilayotgan moliyaviy hisobot muhim buzib ko‘rsatishlarga ega emasligini aniqlash uchun yetarli darajadagi tegishli auditorlik dalillarini olish imkoniyati bo‘lmasa.
Auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik xulosasida modifikatsiyalangan fikrni bildirish shaklini tanlab olish quyidagilarga:

• 
  modifikatsiyalangan fikrni bildirish uchun sabab bo‘lgan vaziyatlarning tavsifidan: moliyaviy hisobotni muhim buzib ko‘rsatish natijasida yoki yetarli darajadagi tegishli auditorlik dalillarini olish imkoniyati bo‘lmaganligi sababli moliyaviy hisobotni muhim buzib ko‘rsatish ehtimolining mavjudligiga;
  

- moliyaviy hisobotga ta’sir qiluvchi buzib ko‘rsatish omillarining borligi yoki ularning ta’sir ko‘rsatish ehtimoli mavjudligining tarqalish darajasiga bog‘liq.
Xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotida ahamiyatli buzib ko‘rsatishlar mavjud bo‘lsa va ularning xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan bartaraf etilmasligi, moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilarni chalg‘itishi mumkin bo‘lgan hollarda auditorlik tashkiloti mazkur Standartning 2-ilovasiga muvofiq shaklda salbiy fikr bildirilgan auditorlik xulosasini tuzadi.
Shuningdek, quyidagi holatlarda ham salbiy fikr bildiriladi:

• 
  xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan amalga oshirilgan moliya-xo‘jalik operatsiyalari moliyaviy hisobotda haqqoniy aks ettirilgan, lekin ular qonun hujjatlari talablariga muvofiq kelmaganda;
  
• 
  xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyati aniqlangan buzib ko‘rsatishlarni bartaraf etish maqsadida moliyaviy hisobotga tuzatishlar kiritishga rozi bo‘lmaganda.
  

Xo‘jalik yurituvchi subyekt auditorlik tekshiruvi davomida moliyaviy hisobotda aniqlangan buzib ko‘rsatishlarni bartaraf etsa salbiy fikr bildirilmaydi.
Moliyaviy hisobotdagi muhim buzib ko‘rsatishlar quyidagilar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin:

• 
  xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan qabul qilingan hisob siyosati;
  
• 
  xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan qabul qilingan hisob siyosati qanday tarzda amalga oshirilganligi;
  

- buxgalteriya hisobining asoslanuvchi tamoyillariga rioya qilmaslik, shuningdek moliyaviy hisobotda ma’lumotlarning to‘liq yoritilishi.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan qabul qilingan hisob siyosati bilan bog‘liq bo‘lgan moliyaviy hisobotdagi muhim buzib ko‘rsatishlar quyidagi sabablarga ko‘ra vujudga keladi:

• 
  tanlab olingan hisob siyosati buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablariga mos kelmaganda yoki xo‘jalik yurituvchi subyekt hisob siyosatiga o‘zgartirishlar kiritganda, biroq hisob siyosatidagi o‘zgartirishlarni buxgalteriya hisobida aks ettirishning va moliyaviy hisobotda yoritishning belgilangan tartibini bajarmaganda;
  

- moliyaviy hisobot tegishli tushuntirishlar bilan birga haqiqatda sodir bo‘lgan xo‘jalik operatsiyalari va voqealarning mohiyatini ishonchli aks ettirmaganda.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan qabul qilingan hisob siyosati qanday tarzda amalga oshirilganligi bilan bog‘liq bo‘lgan moliyaviy hisobotdagi muhim buzib ko‘rsatishlar quyidagi hollarda vujudga keladi:

• 
  qabul qilingan hisob siyosati xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyati tomonidan bir davrdan ikkinchi davrgacha yoki bir turdagi xo‘jalik operatsiyalari va voqealariga nisbatan izchillik bilan qo‘llanilmaganda va buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq bo‘lmaganda;
  

- qabul qilingan hisob siyosatini noto‘g‘ri qo‘llash oqibatida.
Buxgalteriya hisobining asoslanuvchi tamoyillariga rioya qilmaslik, shuningdek moliyaviy hisobotda axborotlarni to‘liq yoritish bilan bog‘liq bo‘lgan moliyaviy hisobotdagi muhim buzib ko‘rsatishlar quyidagi hollarda vujudga keladi:

• 
  moliyaviy hisobot Buxgalteriya hisobining milliy standartlari va Moliyaviy hisobot shakllarini to‘ldirish qoidalarida (ro‘yxat raqami 1209, 2003-yil 24-yanvar) nazarda tutilgan barcha ma’lumotlarni ochib bermaganda;
  

- moliyaviy hisobotda ushbu hisobotning ishonchliligini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar yoritilmaganda.
Izohlar bilan fikr bildirilgan auditorlik xulosasi quyidagi hollarda tuziladi:

• 
  agar auditorlik tashkiloti yetarli darajadagi auditorlik dalillarini olib, alohida-alohida yoki umumiy holda ko‘rib chiqilayotgan buzib ko‘rsatishlarning ta’siri muhim hisoblanib, biroq moliyaviy hisobotning ko‘pchilik muhim elementlariga ta’sir qilmaydi degan xulosaga kelganda;
  
• 
  agar auditorlik tashkiloti o‘z fikrini asoslash uchun yetarli darajadagi auditorlik dalillarini olish imkoniyatiga ega bo‘lmaganda, biroq u aniqlanmagan buzib ko‘rsatishlarning ta’siri moliyaviy hisobot uchun muhim bo‘lishi mumkin, lekin moliyaviy hisobotning ko‘pchilik muhim elementlariga ta’sir qilmaydi degan xulosaga kelganda.
  

Ushbu bandning ikkinchi va uchinchi xatboshilarida keltirilgan holatlarda izohlar bilan fikr bildirilgan auditorlik xulosasi mazkur Standartning 3 yoki 4-ilovalariga muvofiq shaklda tuziladi.
Auditorlik tashkiloti fikr bildirishi uchun zarur bo‘lgan yetarli darajadagi auditorlik dalillarini olish imkoniyati bo‘lmagan taqdirda, fikr bildirishni rad etishi mumkin. Fikr bildirish rad etilgan auditorlik xulosasi mazkur Standartning 5-ilovasiga muvofiq shaklda tuziladi.
Auditorlik tekshiruvi hajmidagi cheklovlar sababli yetarli darajadagi auditorlik dalillarini olish imkoniyati bo‘lmasligiga quyidagilar sabab bo‘lishi mumkin:

• 
  xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan nazorat qilinmaydigan vaziyatlarning vujudga kelishi;
  
• 
  xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyati tomonidan to‘siqlarning o‘rnatilishi;
  

auditorlik tekshiruvini o‘tkazishning tavsifi yoki muddati bilan bog‘liq vaziyatlar.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan nazorat qilinmaydigan vaziyatlar quyidagi holatlarda vujudga keladi:

• 
  birlamchi hisob hujjatlari yo‘qolganda;
  

- birlamchi hisob hujjatlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda olib qo‘yilganda va auditor tomonidan qo‘shimcha muqobil auditorlik amallarini bajarish yo‘li bilan yetarli auditorlik dalillarini olish imkoniyati bo‘lmaganda.
Auditorlik tashkiloti auditorlik xulosasini tayyorlash uchun zarur deb hisoblagan ko‘lamda auditorlik tekshiruvini o‘tkazishda xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyati tomonidan o‘rnatilgan to‘siqlar quyidagi holatlarda vujudga kelishi mumkin:

• 
  tovar-moddiy zaxiralarini va boshqa mol-mulkni inventarizatsiya qilishga;
  

- buxgalteriya hisobining tegishli schyotlari bo‘yicha qoldiqlar yuzasidan tashqi tasdiqlarni olishga.
Auditorlik tekshiruvini o‘tkazishning tavsifi yoki muddati bilan bog‘liq vaziyatlar quyidagi holatlarda vujudga kelishi mumkin:

• 
  auditor faqat mohiyati bo‘yicha tekshirish amallarini o‘tkazish yetarli emas, xo‘jalik yurituvchi subyektning nazorat vositalari esa samarasiz degan xulosaga kelganida;
  
• 
  auditorlik tekshiruvini o‘tkazish muddati auditor tomonidan mol-mulkni inventarizatsiyadan o‘tkazish jarayonini kuzatish imkonini bermaganda.
  

Agar auditor yetarli darajadagi auditorlik dalillarini qo‘shimcha ravishda muqobil auditorlik amallarini bajarish yo‘li bilan olish imkoniyatiga ega bo‘lsa, qaysidir auditorlik amallarini bajarish imkoniyatining bo‘lmasligi auditorlik tekshiruvi hajmining cheklanishi bo‘lib hisoblanmaydi. Agar buning imkoniyati bo‘lmagan taqdirda, auditor fikr bildirishni rad etishi lozim.
Agar auditorlik tashkiloti xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyati tomonidan auditorlik tekshiruvi hajmiga cheklash o‘rnatilganligidan xabar topgan taqdirda va ushbu cheklov fikr bildirishni rad etishga olib kelishi mumkin bo‘lsa, unda auditorlik tashkiloti bunday cheklashni olib tashlash yuzasidan xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariyatiga murojaat qilishi lozim.