|
Topshiriq 2
“Iqtisodiy xavfsizlikning mezodarajadagi ko‘rsatkichlari” mavzusida esse yozing.
Bugungi bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakatimiz iqtisodiy xavfsizligining ishonchli himoya qilishga qodir chora tadbirlar kompleksini ishlab chiqish Davlat oldidagi muhim vazifalardan biridir. Chora tadbirlarni ishlab chiqishda "Iqtisodiy xavfsizlikning mezodarajadagi koʻrsatkichlari" ni oʻrganish muhimdir.
Iqtisodiy xavfsizlikning mezodarajadagi koʻrsatkichlari bular:
Tabiiy sharoit va agroiqlimiy korsatkichlar;
Xom ashyo korsatkichi;
Elektr energetika korsatkichi;
Aholi hamda mehnat resurslari koʻrsatkichlari;
Transport korsatkichidir.
Hojalikning barcha tarmoqlari, shuningdek, aholining joylashuvida tabiiy sharoitning roʻli katta. Bu borada ayniqsa yer, suv, harorat, tuproq kabilar muhim ahamiyat kasb etadi. Yerning ishlab chiqarishni joylashtirishdagi oʻrni uning maydoni, katta-kichikligi, geomorfologik xususiyatlari bilan tavsiflanadi. Oʻrta Osiyo mintaqasining tabiiy joylashgan oʻrni, iqlimi yashash uchun judayam qulay, ya'ni jannat makon yurtdir. Yurtimizda dehqonchilik, bogʻdorchilik, chorvachilik va boshqa koʻplab tarmoqlarni rivojlantirish uchun toʻrt fasli, yerining unumdorligi qulaydir.
Tabiiyki, mahsulot xom ashyosiz yaratilmaydi. Ammo, ayrim mahsulotlarni olish uchun xom ashyo boshqalariga qaraganda koʻproq sarflanadi. Shuning uchun bunday mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan tarmoqlar va korxonalar mumkin qadar xom ashyo tumanlariga yaqin joylashtiriladi. Bunday tumanlar esa mamlakatimizda serobdir. Navoiy, Buxoro viloyati tumanlari tabiiy boyliklarga boy.
Hozirgi zamon ishlab chiqarishini elektr quvvatisiz tasavvur qilish qiyin. Ushbu sohaning uziga xos xususiyati shundaki, u yaratgan mahsulotni, yani elektr quvvatini jamg’arib, omborxonlarga yigib bolmaydi, undan ayni paytning ozida, sinxron ravishda foydalanish kerak. Bundan tashqari, elektr quvvati yuqori kuchlanishli elektr tarmoqlari orqali uzoq masofalarga ham uzatilishi mumkin. Bu sohadagi islohotlar ham keng koʻlamda amalga oshirilmoqda. DXSH asosida koʻplab GES, IES lar bunyod etilmoqda. Bu sohadagi eng yirik ishlardan biri atom energiyasidan foydalanish boʻyicha ishlarni amalga oshirishga harakatidir.
Albatta, har qanday ishlab chiqarish jarayoni ishchi kuchisiz sodir bolmaydi. Ammo bu oʻrinda ikki xolni qayd etish lozim: birinchidan, shunday korxonalar borki, ularga son jihatidan koʻp ishchi kerak. Masalan, tikuv fabrikasi, konserva zavodi, paxta yetishtirish, uni qayta ishlash korxonalarining mehnat sigʻimi katta va x.k. Ikkinchidan, boshqa bir korxonalarga mehnat resurslarining miqdori koʻp boʻlishi shart emas, aksincha, ota-bobolarimizning «ozchilik, sozchilik» naqliga hamohang ravishda "oz boʻlsada, soz boʻlsin" ma'nosida ularga malakali, yani sifatli ishchi kuchi talab qilinadi. Mazkur korxonalar va tarmoqlar radio yoki priborsozlik, aniq mashinasozlik va shunga oxshash, odatda, malakali ishchi kuchi mavjud boʻlgan shaharlarda joylashtiriladi. Bunday ilmtalab korxonalarni tashkil etishda bazi rivojlangan mamlakatlarda maxsus texnopolis va fan shaharlari yaratiladi.
Transport koʻrsatkichi juda muhim, chunki u ishlab chiqarishning bevosita davom ettiruvchi tarmogʻi hisoblanadi. Transport infrastrukturasi boʻlmasa xom ashyo ham keltirilmaydi, mahsulot ham iste'molchilarga yetkazilmaydi, hududiy mehnat taqsimoti rivojlanmaydi. Shuning uchun transportning ahamiyati barcha boshqa omillar ta'siri bilan qoʻshilib, uygunlashib ketadi va uni «sof» xolda ajratib olish qiyin. Shu bilan birga transport masalasi iqtisodiy geografik oʻrin omili bilan ham chambarchas bogʻliq. Zero, bu oʻrin obyektning eng avvalo tashwi iqtisodiy munosabatlarini anglatadi.
Masala:
Andijon-Toshkent yo‘nalishida qatnaydigan xususiy avtomashinalarda yo‘lkira narxi 15 ming so‘m. Maxsus transport uyushmalari vakillari ba’zi qo‘shimcha xizmat turlarini taklif qilish yo‘li bilan kira narxini 25 ming so‘m qilib belgilashgan. Yo‘lovchilar odatda arzon avtomashinalar xizmatidan foydalanishni ma’qul ko‘rishadi. O‘z-o‘zidan hukumatning maxsus avtouyushmalari avtomashinalariga talab kamayadi va pulning noqonuniy aylanishi yuzaga kelib, xufyona iqtisodiyotning eng sodda shakli namoyon bo‘ladi. Shu holatdan kelib chiqib, hulosa qiling: hufyona iqtisodiyotning ijobiy va salbiy tomonlari qanday?
Xulasa: Albatta hufiyona iqtisodiyot koʻlami kamligi davlat manfaatlarini koʻzlagan holda ijobiy holatdir, ammo mamlakatda aholining daromadlari judayam pastligini ham inobatga oladigan boʻlsak bunday arzon xizmat mavjudligi ham kerak ekanligini koʻrishimiz mumkin. Bunday vaziyatda hufiyona iqtisodiyotning oldini olish uchun bosqichma bosqich chora-tadbirlar ishlab chiqish lozim. Ya'ni aholi daromadlarini oshirish hamda hufiyona ravishda ish faoliyatini amalga oshirayotgan ishbilarmonlarni faoliyatiga chek qoʻyish maqsadga muvofiq mening nazarimda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
