Iqtisodiyot fakulteti Iqtisodiyot kafedrasi

 
 
18-mavzu.   O’zbekistonda  korrupsiyaga  qarshi  kurashning  qonuniy 
va me’yoriy  asoslari 
2003-yilning  31-dekabrida    Avstriyaning  Vena  shahrida  Birlashgan  Millatlar 
Tashkilotining  Bosh  assambleyasi  tomonidan    BMTning korrupsiyaga qarshi Xalqaro 
konvensiyasi  ma’qullandi.    2008-yilning    7-iyulida  O’zbekiston  Respublikasining 
“Birlashgan  millatlar  tashkilotining  korrupsiyaga  qarshi  konvensiyasiga  O’zbekiston 
Respublikasining 
qo’shilishi  to’g’risida”gi  qonuni  qabul  qilindi.  Mazkur 
konvensiyaning  maqsadlari  quyidagilarda  namoyon bo’ladi: 
birinchidan,  korrupsiyani  oldini  olishda  va  unga  qarshi  kurashishning  yanada 
samraliroq  va amaliyroq   choralarini  kuchaytirish  va qabul qilishda  hamjihatlik; 
ikkinchidan,  korrupsiyani  oldini  olish  va  unga  qarshi  kurashish  bilan  birgalikda 
aktivlarni  qaytarish  choralarini  ko’rishda  xalqaro  hamkorlik  va  texnik  yordamlarni 
qo’llab-quvvatlash, yengillashtirish  va rag’batlantirish; 
uchinchidan,  ommaviy  ishlar  va  ommaviy  mulkni  boshharishda  halollik, 
beg’arazlik  va mas’uliyatni  rag’batlantirish. 

---

 
101 
Bundan  tashqari,  respublikada  boshqa  bir    qator  hujjatlar  ham  qabul  qilindiki, 
hozirda ularda belgilangan  qoidalarga amal  qilib  kelinmoqda.   
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  1991-yil  25-oktabrdagi 
270-sonli  qarorida  O’zbekiston  Respublikasi  Ichki  ishlar  vazirligi  haqidagi  Nizomga 
muvofiq,  O’zbekiston  Respublikasi  Ichki  ishlar  vazirligining  asosiy  vazifalari 
belgilandi: 
- respublika ichki  ishlar  organlari  ishining  strategik  yo’nalishlarini  belgilash; 
- 
ichki 
ishlar 
organlari 
faoliyatiga 
umumiy 
rahbarlik 
qilish, 
uni 
muvofiqlashtirish,  ularga  tashkiliy-metodik  yordam  berish  va  ular  faoliyatining 
samaradorligini  ta’minlash; 
-  ichki  ishlar  organlari,  ichki  ishlar  vazirligi  korxonalari,  muassasalari  va 
tashkilotlari  tizimining  faoliyatida  qonuniylikni,  fuqarolarning  huquqlari,  erkinliklari 
va qonuniy manfaatlarini  ta’minlash; 
- ichki  qo’shinlarning  jangovar  va safarbarlik  tayyorgarligini  ta’minlash; 
-  jamoat  xavfsizligini  ta’minlash  va  jamoat  tartibini  saqlash,  jinoyatchilikka 
qarshi kurash ishlarini  tashkil  etish; 
-  fan  va  texnika  yutuqlarini,  ijobiy  tajribani,  boshharuvning  progressiv  shakllari 
va ish usullarini  joriy  etish; 
- ichki  ishlar  organlari  faoliyatining  huquqiy asoslarini  ishlab  chiqish; 
-  ichki  ishlar  organlarida  kadrlar  bilan  ishlashning  yuqori  saviyada  bo’lishini 
ta’minlash; 
- ichki  ishlar  organlari  xodimlarini  ijtimoiy  kafolatlashni  ta’minlash;   
-  uyushgan  jinoyatchilik  va  poraxo’rlikka  (korrupsiya)  qarshi  kurash  ishlarini 
ta’minlash. 
O’zbekiston  Respublikasining  1992-yil  9-dekabrdagi  746-XII  sonli  Prokuratura 
to’g’risidagi  qonunining  46-moddasida  Prokuratura  organlari  ichki  xavfsizligini 
ta’minlovchi  inspeksiya  tuzilishi  ta’kidlangan.   
Prokuratura  organlari  ichki  xavfsizligini  ta’minlovchi  inspeksiya  prokuratura 
organlari  xodimlari  tomonidan  sodir  etilgan  xizmat  mavqeini  suiiste’mol  qilish, 
korrupsiya  va  egallab  turgan  lavozimiga  noloyiq  boshqa  nojo’ya  xatti-harakatlar 
to’g’risidagi ma’lumotlar  bo’yicha xizmat  tekshiruvini  o’tkazadi.  
Prokuratura  organlari  ichki  xavfsizligini  ta’minlovchi  inspeksiya  o’z  faoliyatini 
qonun hujjatlariga  muvofiq amalga  oshiradi.  
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  1994-yil  11-maydagi 
“Xususiy  mulk  va  tadbirkorlikni  korrupsiya,  reket  va  uyushgan  jinoyatchilikning 
boshqa  turlaridan  himoya  qilishning  tashkiliy  chora-tadbirlari  to’g’risida”gi  qarori 
e’lon  qilindi.  Unga  muvofiq  bozor  iqtisodiyotiga  o’tish  sharoitlarida  uyushgan 
jinoyatchilikka  va  korrupsiyaga  qarshi  samarali  kurash  olib  borish,  reket  va 
poraxo’rlik  hollariga  barham  berish  maqsadida  O’zbekiston  Respublikasi  Ichki ishlar 
vazirligi,  Qoraqalpog`iston  Respublikasi  Ichki  ishlar  vazirligi,  viloyatlar  Ichki  ishlar 
boshqarmalari  va  Toshkent  shahar  Ichki  ishlar  bosh  boshqarmasi  tuzilmalarida 
korrupsiya,  reket  va  terrorchilikka  qarshi  kurash  boshqarmalari  tashkil  etish 
belgilangan. 
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  1998-yil  2-martdagi  “1997-
yilda  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  yakunlari,  iqtisodiy  isloxotlarning  borishini 

---

 
102 
baholash  va  1998  yilda  iqtisodiy  islohotlarning  asosiy  yo’nalishlari  to’g’risida”gi 
qarorida  1998  yilda  respublikani  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirishning  asosiy  ustuvor 
yo’nalishlaridan  biri  etib  korrupsiyaga  qarshi  kurashni  kuchaytirish  belgilangan. 
Mazkur  qarorning  12–bandida  O’zbekiston  Respublikasi  Prokuraturasi,  Ichki  ishlar 
vazirligi,  Adliya  vazirligi,  Davlat  bojxona  qo’mitasi,  Davlat  soliq  qo’mitasi  hamda 
Oliy  sudi  korrupsiyaga,  uyushgan  jinoyatchilikka  va  boshqa  salbiy hodisalarga qarshi 
kurashishni  kuchaytirish  to’g’risidagi  qonunchilik  hujjatlarining  bajarilishi  yuzasidan 
ta’sirchan  va  qattiq  chora-tadbirlar ko’rish, ushbu ishni respublika huquqni muhofaza 
qilish  barcha  organlarining  ustuvor  vazifalari  deb  hisoblash,  shuningdek,  huquqni 
muhofaza  qilish  organlari  xodimlarini  attestatsiyadan  o’tkazishni  amaliyotga  joriy 
etish  vazifasi  belgilangan.  Ushbu  maqsadlarda  prokuratura,  militsiya,  adliya,  bojxona 
va  soliq  qo’mitalari  tizimlarida  kadrlarni  attestatsiyadan  o’tkazish  va  ko’rsatib 
o’tilgan  organlar  xodimlari  safining  tozaligiga  rioya  etish  bo’yicha  maxsus 
inspeksiyalar  tashkil  qilish  ko’zda  tutilgan  edi.  Bundan  tashhari,  O’zbekiston 
Respublikasi  Prokuraturasiga  boshqa  huquqni  muhofaza  qilish  organlari  bilan 
birgalikda  korrupsiyaga,  uyushgan  jinoyatchilikning  boshqa  turlariga  qarshi  kurashni 
kuchaytirish  chora-tadbirlari  Dasturlarini  ishlab chiqish topshirilgan  edi.  
O’zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  2000-yil  5-maydagi  180- 
sonli  qarorida  O’zbekiston  Respublikasi  Davlat  soliq  qo’mitasi  to’g’risida  Nizom 
tasdiqlandi.  Ushbu  Nizomning  8.9-bandiga  muvofiq,  o’z  xavfsizligini,  rejimni 
ta’minlash  va  davlat  soliq  xizmati  organlarida  korrupsiya  hollarining  oldini  olish 
uchun: 
-  soliq  organlari  mansabdor  shaxslari  tomonidan  harazli  maqsadlarda  soliq 
to’lovchilarga  nisbatan  g’ayriqonuniy  ta’sir  ko’rsatishi  mumkin  bo’lgan  hollarni 
aniqlaydi  va ularga  barham beradi; 
-  soliq  organlarida  korrupsiya  hollarini  aniqlashga,  ularning  oldini  olish  va 
ularga  barham  berishga  qaratilgan  chora-tadbirlarni  ishlab  chiqadi,  tashkil  etadi  va 
ularni  amalga  oshirishda qatnashadi; 
-  soliq  organlarida  korrupsiya  hollari  to’g’risidagi  axborotni  umumlashtiradi  va 
tahlil  qiladi,  profilaktika  chora-tadbirlarini  amalga  oshiradi; 
-  soliq  organlari  tizimida  korrupsiya  rivojlanishiga  olib  keluvchi  sabablar  va 
shart-sharoitlarni  bartaraf etish chora-tadbirlarini  ko’radi; 
-  soliq  organlari  xodimlari  xizmat  vazifalarini  bajarayotganda  ularni  noqonuniy 
tajovuzlardan  himoya  qilishni  ta’minlash  yuzasidan  kompleks  chora-tadbirlarni  ishlab 
chiqadi va amalga  oshiradi; 
-  davlat  soliq  xizmati  organlari  tomonidan  soliq  haqidagi  qonunlarga  rioya 
etilishini  nazorat qiladi; 
-  qonun  hujjatlariga  muvofiq  soliq  to’lovchi  to’g’risidagi  ma’lumotlarning  sir 
saqlanishiga  rioya etish ishlarini  tashkil  etishlari  ko’rsatiladi. 
2006-yilda  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining    “Moliya-iqtisodiy,  soliq 
sohasidagi  jinoyatlarga,  jinoiy  faoliyatdan  olingan  daromadlarni  legallashtirishga 
qarshi  kurashishni  kuchaytirish  chora-tadbirlari  to’g’risida”gi  qaroriga  muvofiq 
O’zbekiston  Respublikasi  Bosh  prokuraturasi  huzuridagi  Soliq,  valyutaga  oid 
jinoyatlarga  va  jinoiy  daromadlarni  legallashtirishga  qarshi  kurashish  departamenti 
tashkil  etildi.  Ushbu  departament  to’g’risidagi  Nizomda  Departamentning  asosiy 

---

 
103 
vazifalari  etib  quyidagilar  belgilangan:  davlat  soliq  siyosati  amalga  oshirilishini 
ta’minlash,  soliqqa  tortish  bazasini  kengaytirish,  soliq  to’lovchilarning  qamrab 
olinishi  va  hisobini  to’liqligini  ta’minlash,  soliqlarni  to’lashdan  bo’yin  tovlash, 
qochish  mumkin  bo’lgan  kanallari  va  mexanizmlarini,  "xufiyona"  iqtisodiyotning 
shakllanishi  yo’llarini,  korrupsiya holatlarini  o’z vaqtida aniqlash  va bartaraf etish.  
Respublikada  korrupsiyani  oldini  olish  borasida  ko’rilgan  samarali  chora  – 
tadbirlar  natijasida  juda  ko’p  qonunbuzarliklarning  oldi  olindi  va  davlat  hamda 
jamiyat  manfaatlari  himoya  qilindi. 
O’zbekiston  Milliy  axborot  agentligining  ma’lumotlariga  ko’ra,  2003-yilda 
O’zbekistonda  soliq  va  valyuta  qonunchiligini  buzish  faktlari  yuzasidan  12  mingdan 
ziyod  ma’muriy  ish  qo’zg’atilgan.  Tezkor  tadbirlar  o’tkazish  natijasida  200 dan ortiq 
soxta  firmalar  faoliyati  ochib  tashlandi,  ular  100  mlrd.  so’mdan  ziyod  tovar 
aylanishini  yashirganliklari  aniqlandi.  Mamlakatga  noqonuniy  yo’l  bilan  tovar 
keltirish  va  uni  ichki  bozorda  sotish  bilan  bog’liq  4  mingdan  ko’proq  qonunbuzarlik 
holatlari  aniqlandi.  Qonunbuzarlarga  qarashli  4,14  mlrd.  so’mlik  tovar-moddiy 
boyliklar  musodara  etildi.  Bundan  tashqari,  mingga  yaqin  davlat  ro’yxatidan 
o’tmagan yashirin  sexlar faoliyati  tugatildi. 
SHunday  qilib,  O’zbekistonda  mustaqillik  yillarida  korrupsiyaga  va  xufiyona 
iqtisodiyotga  qarshi  kurash  uchun  asos  bo’lib  xizmat  qiladigan  qonuniy  va  me’yoriy 
baza  yaratildi  va  qonuniy  hujjatlarning  barchasi  xalqaro  me’yorlarga    moslashtirildi. 
Bu  o’z  navbatida  o’tish  davrida  korrupsiya  va  xufiyona  iqtisodiyotning  miqyoslarini 
oldini  olish  imkonini  berdi.  Bu  esa  mamlakatda  iqtisodiy,  ijtimoiy  va  siyosiy 
barqarorlikni  qaror  topishi  va  iqtisodiy  xavfsizlikni    ta’minlash  uchun  mustahkam 
zamin  yaratdi.