Iqtisodiyot fakulteti Iqtisodiyot kafedrasi

Iqtisodiyotning real sektori asosiy tarmoqlarining yalpi ichki  
mahsulotdagi ulushi, % 
 
2000 -y.  2010-y.  2011-y. 
Iqtisodiyotning  real  sektorining  asosiy  tarmoqlari,   
58,0 
62,8 
60,0 
                                                                 
37
 Karimov  I.A. O’zbеkiston  iqtisodiy islo?otlarni chu?urlashtirish yo’lida.  –T.: O’zbеkiston,  1995,  240  b. 

---

 
46 
shulardan: 
 
Sanoat 
14,2 
21,1 
22,3 
qishloq  xo’jaligi 
30,1 
26,3 
19,4 
Qurilish 
6,0 
4,8 
5,6 
transport  va aloqa 
7,7 
10,6 
12,7 
boshqa tarmoqlar 
42,0 
37,2 
40,0 
Manba:
  Yillik  statistik  to’plam.  2011.  –  Toshkent,  2012,  33  b;    Uzbekistan  v  tsifrax.  2012. 
– Tashkent,  2012, s.31. 
O’zbekistonda  mustaqillikning  ilk  davrlaridan  boshlaboq  real  sektor 
korxonalarini  rivojlantirish  borasida  chuqur  islohotlar    olib  borildi.  O’zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
I.Karimovning 
“O’zbekiston  iqtisodiy  islohotlarni 
chuqurlashtirish  yo’lida”  nomli  asarida  “O’zak  tarmoqlarni  rivojlantirish  O’zbekiston 
iqtisodiy  mustaqilligining  eng  asosiy  sharti”  ekanligi  va  ularni  taraqqiy  ettirish  butun 
iqtisodiyotning  jadal  rivojlanishi  uchun  mustahkam  asos  va  qulay  sharoit  yaratishi, 
ta’kidlab o’tilgan. 
Mustaqillik    davrida  “milliy  iqtisodiyotni  shakllantirish  va  uni  tubdan  isloh 
qilish  mamlakatimiz  mustaqil  taraqqiyotining  eng  muhim  omili  va  asosini”  tashkil 
etdi
38
.  
Amalga  oshirilgan  iqtisodiy  islohotlar  natijasida  respublika  va  aholi  ehtiyojini, 
birinchi  navbatda  yoqilg’i  –  energetika  resurslari,  iste’mol  va  oziq-  ovqat 
mahsulotlariga  bo’lgan  talabni  ishonchli  tarzda  qondirishga  erishildi.  Bu  esa 
mamlakatda  energetik  va oziq-ovqat xavfsizligini  ta’minlash  uchun asos yaratdi. 
Iqtisodiyot  real  sektori  tarmoqlari  va  korxonalarining  mamlakat  iqtisodiyotida 
juda  katta  o’ringa  ega  ekanligi,  barqaror  iqtisodiy  o’sish  va  iqtisodiy  xavfsizlikni 
ta’minlanishi  ko’p  jihatdan  ularning  taraqqiy  etishi  bilan  bog’liq  ekanligi  jahon 
moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi  sharoitida yanada yaqqol namoyon bo’ldi.  
Inqiroz  sharoitida  birinchi  navbatda  real  sektorni,  uning  korxonalari  va 
kompaniyalarini  qo’llab–quvvatlashga  qaratilgan  chora-  tadbirlar  amalga  oshirilib 
boshlandi.  
O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining    2008  yil  18  noyabrdagi  «Iqtisodiyot 
real  sektori  korxonalarining  moliyaviy  barqarorligini  yanada  oshirish  chora-tadbirlari 
to’g’risida»gi  Farmoni  muhim    ahamiyatga  ega  bo’ldi.  Unda  iqtisodiyot  real  sektori 
korxonalarining  kapitallashuv  darajasini  yanada  oshirish  va  moliyaviy  barqarorligini 
mustahkamlash,  iqtisodiy  nochor  korxonalarni  moliyaviy  sog’lomlashtirish  va 
boshqarish  mexanizmlarini  takomillashtirish,  iqtisodiyotni  tarkibiy  o’zgartirish, 
ishlab  chiqarishni  modernizatsiyalash,  texnik  va  texnologik  qayta  jihozlash 
jarayoniga  investitsiyalarni,  shu  jumladan,  tijorat  banklarining  mablag’larini  keng 
jalb  etish maqsadida bir qator chora-tadbirlarni  ishga solish ko’zda tutildi   
Inqiroz  oqibatlarini  bartaraf  etish  borasida  respublikada  amalga  oshirilgan 
chora-tadbirlar  orasida  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2008  yil  28 
noyabrdagi  «Iqtisodiyot  real  sektori  korxonalarini  qo’llab-quvvatlash,  ularning 
barqaror  ishlashini  ta’minlash  va  eksport  salohiyatini  oshirish  bo’yicha  chora-
tadbirlar  dasturi  to’g’risida»gi  Farmoni  alohida  o’rin  egalladi.  “Jahon  moliyaviy- 
iqtisodiy  inqirozining  salbiy  oqibatlarini  bartaraf  etish,  iqtisodiyot  real  sektori 
                                                                 
38
 Karimov  I.A. O’zbеkistonning 16  yillik  mustaqil taraqqiyot  yo’li. Г Xal? so’zi.  2007  yil 31  avgust  

---

 
47 
bazaviy  tarmoqlarining  iqtisodiy  o’sishi  barqaror  sur’atlari  va  makroiqtisodiy 
mutanosibligi  hamda  barqaror  ishlashini  ta’minlash,  aholi  bandligiga  ko’maklashish, 
eksport  qiluvchilar,  sanoatning  yetakchi  tarmoqlari  korxonalari  hamda  kichik 
biznesni  aniq  manzilli  qo’llab-quvvatlash  maqsadida”
39
  “Iqtisodiyotning  real  sektori 
bazaviy  tarmoqlari  korxonalarini  qo’llab-  quvvatlash,  ularning  barqaror  ishlashini 
ta’minlash  va  eksport  salohiyatini  oshirish  chora-  tadbirlari  dasturi“  ishlab chiqildi va 
tasdiqlandi. 
Farmonda  respublika  iqtisodiyoti  real  sektori  sohasida  jahon  moliya-  iqtisodiy 
krizisining  salbiy  oqibatlarini  bartaraf  etishning  hal  qiluvchi  omillari  belgilandi.  Ular 
quyidagilardan  iborat: 
-
 
iqtisodiyotning 
bazaviy 
tarmoqlarida 
modernizatsiya, 
texnik 
va 
texnologik  qayta  jihozlash  jarayonlarini  faollashtirish,  sifatli,  eksportga  yo’naltirilgan 
raqobatbardosh 
mahsulotlar 
ishlab 
chiqarishni 
ta’minlaydigan 
zamonaviy 
moslashuvchan minitexnologiyalarni  tadbiq etish; 
-
 
ichki  va  tashqi  bozorlarda  mamlakatimiz  ishlab  chiqaruvchilari 
mahsulotlarining  raqobatbardoshligini  yanada  oshirish,  eksport  qiluvchi  korxonalar 
tomonidan  yangi  tovarlar  turlarini  sotish  hajmlarini  kengaytirish  hamda  mahsulot 
sotishning istiqbolli  bozorlarini  o’zlashtirish; 
-
 
iqtisod  qilishning  qattiq  tartibini  joriy  etish,  jumladan,    texnologik 
jarayonlarni  ratsionalizatsiyalash,  ishlab  chiqarishda  materiallar,  elektr  va  energiya 
sarfini  hamda  boshqa  sarf-harajatlarni  kamaytirish  hisobiga  ishlab  chiqarish 
harajatlari  va mahsulot tannarxini  keskin  kamaytirish; 
-
 
texnik  va  ishlab  chiqarish  intizomiga  rioya  qilish,  mahsulot  sifatini 
boshqarishning xalqaro standartlarini  tadbiq etish; 
-
 
moslashuvchan  narx-navo  siyosatini  amalga  oshirish,  jahon  bozorlarida 
narx-navo  kon’yunkturasi  tez  o’zgarib  borayotgan  sharoitda  eksport  mexanizmlarini 
takomillashtirish. 
Farmonda  joylardagi  rahbar  xodimlar,  O’zbekiston  Respublikasi  Markaziy 
banki,  tijorat  banklari  rahbarlari  zimmasiga  iqtisodiyotning  real  sektori  korxonalariga 
har  tomonlama  yordam  ko’rsatish,  dasturda    belgilangan  vazifalarni  amalga 
oshirishda shaxsiy javobgarlik  yuklangan. 
Iqtisodiyotda  tarkibiy  o’zgarishlarni,  real  sektorni  rivojlantirish  borasidagi 
chora-tadbirlarni  amalga  oshirishda  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2008-
yil  2-dekabrdagi  «Navoiy  viloyatida  erkin  industrial-iqtisodiy  zona  tashkil  etish 
to’g’risida»gi Farmoni alohida  ahamiyatga  ega bo’ldi. 
Jahon  standartlariga  javob  beradigan  va  jahon  bozorlarida  talab  qilinadigan 
mahsulot  ishlab  chiqarishni  ta’minlaydigan,  zamonaviy  yuqori  texnologiyali  ishlab 
chiqarishlarni  tashkil  etish  uchun  xorijiy  investitsiyalarni,  birinchi  galda  to’g’ridan- 
to’g’ri  investitsiyalarni  jalb  etish  bo’yicha  qulay  shart-sharoitlar  yaratish,  shuningdek, 
Navoiy  viloyatining  sanoat  salohiyatini,    ishlab  chiqarish,  transport-  tranzit  va 
ijtimoiy  infratuzilmasini  rivojlantirish  maqsadida  Navoiy  shahri  xalqaro  aeroporti 
hududida “Navoiy” erkin  industrial  – iqtisodiy zona tashkil  etildi.   
                                                                 
39
 O’zbеkiston  Rеspublikasi qonun hujjatlari  to’plami,  2008-y.  №49,  4-b. 

---

 
48 
Zamonaviy  xorijiy  yuqori  unumli  asbob-uskunalar  va  texnika,  texnologik 
liniyalar  va  modullar,  innovatsiya  texnologiyalarini  joriy  etish  hisobiga  yuqori 
texnologiyali,  jahon  bozorlarida  raqobatbardosh  mahsulotlarni  keng  ko’lamda  ishlab 
chiqarish  “Navoiy”  erkin  industrial-iqtisodiy  zona  hududida  xo’jalik  yurituvchi 
sub’yektlar faoliyatining  asosiy yo’nalishi  etib belgilandi. 
“Navoiy”  erkin  industrial-iqtisodiy  zonaning    faoliyat  ko’rsatish  muddati  30 
yilni  tashkil  etadi.  Erkin  industrial-iqtisodiy  zona  faoliyati  davomida  uning  hududida 
alohida  bojxona,  valyuta  va  soliq  rejimlari,  O’zbekiston  Respublikasi  norezident 
fuqarolarining  uning  hududiga  kirish,  hududda  bo’lish  va  chiqib  ketishning, 
shuningdek,  ular  tomonidan  mehnat  faoliyatini  amalga  oshirish  uchun  ruxsatnomalar 
olishning  soddalashtirilgan  tartibi  joriy  etilgan
40
.  “Navoiy”  erkin  industrial-iqtisodiy 
zona  faoliyati  Farmonga  ilova  qilingan  normativ-huquqiy  hujjatlarga  asosan 
muvofiqlashtiriladi. 
Jahon  moliyaviy-iqtisodiy  inqirozi  O’zbekiston  iqtisodiyotiga  ham  ta’sir 
ko’rsatishiga  qaramay,  isloh  etish  va  modernizatsiya  qilishning  O’zbekiston  modeli 
izchillik  bilan  ro’yobga  chiqarilayotganligi,  tarkibiy  o’zgarishlarga,  iqtisodiyotni 
diversifikatsiya  qilish,  mamlakatdagi  moliya-iqtisod,  bank-kredit  tizimining  barqaror 
va  uzluksiz  ishlashiga  doir  chora-tadbirlar  natijasida  inqirozning  og’ir  oqibatlaridan 
holi  qolishga va iqtisodiyotni  barqaror ravishda faoliyat  ko’rsatishiga erishildi.