Iqtisodiyot asoslari fani predmeti vazifasi va ahamiyati

Inflyatsiyaning quyidagi sabablari ma’lum:

1. Davlat ma’lum bir muddatga kutilayotgan daromad va xarajatlarni taxminan belgilaydi. Davlat byudjetining xarajatlari uning daromadlaridan oshib ketsa, byudjet tanqisligi yuzaga keladi. Davlat o‘z xarajatlarini qoplay olmaydi va zo‘R berib pul bosib chiqara boshlaydi, bu esa qog‘oz pullarning oltinga nisbatan qiymatsizlanishga olib keladi, unga esa narxlarning oshishi va real ish haqi (ishchi olgan nomanal ish haqiga sotib olish mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlar miqdori)ning pasayishi yo‘ldosh bo‘lib keladi.

2. Ishlab chiqarish hajmlarining qisqarishi, ya’ni ishlab chiqarishning pasayishi sodir bo‘ladi. Bu pasayish iqtisodiyotidagi ikki hodisa stagnatsiya – bir vaqtning o‘zida ishsizlik va inflyatsiyaning o‘sishi, ishlab chiqarish-dagi turg‘unlik, stagflyatsiya – iqtisodiyotning ishlab chiqarish, savdodagi turg‘unlik hamda bir vaqtning o‘zida inflyatsiya jarayonining rivojlanishi mavjud bo‘lgan holati bilan birga keladi.

3. Talab taklifdan oshib ketganda. Bu bozorning tovarlar bilan to‘yinganida va pul mablag‘larining oshiqchaligida yuzaga keladi. Talab va taklif qonuniga muvofiq narxlar o‘sadi, bu esa inflyatsiyaga olib keladi.

4. Ishlab chiqarish xarajatlari – mahsulotni tayyorlashga sarflanadigan yirik va moddiylashgan mehnatga – xom-ashyo, material va yoqilg‘iga ketgan xarajatlar yig‘indisi o‘sganda.

5. Tovar massasi bilan qoplanmagan pul emissiyasi.

6. Davlat byudjeti tanqisligi.

7. Iqtisodiyotning harbiylashuvi, ishlab chiqarishni harbiy mahsulotlarga aylantirish. Chunki u o‘zi bilan byudjetning xarajatlarini o‘sishi, moddiy resurslarining qo‘shimcha sarflarini va demak, ularni iste’mol tovarlarini ishlab chiqarish sohasidan olib qo‘yilishi, mudofaa sanoati band bo‘lganlar tomonidan iste’mol talabining oshirilishini olib keladi.

8. Tugallanmagan ishlab chiqarishning ta’siri ham xuddi shunday.

9. Korxonalarning monopoliyasi.

10. Soliqqa tortish mexanizmi (foydaga solinadigan soliq oshganida ishlab chiqarish hajmlarining pasayishi tendensiyalari paydo bo‘ladi).

Inflyatsiyani o‘lchash mumkin. Buning uchun baholarning o‘zgarish darajasini o‘lchash zarur. Bu maqsadda narxlarning o‘zgarish foizlarini ko‘rsatuvchi narxlar indeksi qo‘llaniladi. Narxlar indeksi tovarlar va xizmat narxlari o‘zgarishining o‘rtacha foizdir.

Inflyatsiya iqtisodiyotga turli yo‘llar bilan ta’sir qiladi.

 u tezlashish tendensiyasiga ega;

 u daromadning taqsimlanishiga ta’sir qiladi: ba’zilar u tufayli yutadilar, boshqalar esa yutqazadilar;

 u to‘lov balansining tanqisligiga olib kelishi mumkin;

 qarz olganlar qarz berganlar hisobiga yutadilar.

Inflyatsiyaning yuzaga kelishini tushuntirish uchun bir nechta nazariya yaratilgan. Bular:

 narxlarni tepaga tortuvchi haddan tashqari oshib ketgan talab inflyatsiyani keltirib chiqaradi;

 narxlarining o‘sishiga olib keluvchi xarajatlarning oshishi inflyatsiyani keltirib chiqaradi;

 monetarlik: pul massasi tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatishdan tezroq oshib borganda narxlar o‘sadi.