Iqtisodiyot asoslari fani predmeti vazifasi va ahamiyati

Xorijiy sheriklar bilan hamkorlik quyidagi yo‘nalishlarga bo‘linadi:

 savdo iqtisodiyot;

 ilmiy-texnik;

 madaniy.

Tashqi Iqtisodiy aloqalarni rag‘batlantirish uchun xorijiy investitsiyali korxonalarning o‘zlari ishlab chiqargan mahsulotlarini litsenziyasiz eksport qilish, o‘z ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun mahsulotlarni improt qilish huquqini ko‘zda tutuvchi imtiyozlar va rag‘batlar tizimi amal qiladi. O‘zi ishlab chiqargan mahsulotni eksport qilishdan tushgan valyuta tushumlari soliqlar to‘lab bo‘lingandan so‘ng to‘laligicha korxona mulkiga aylanadi va sotayotgan mahsulotlarining umumiy hajmida eksprotning ulushi 30 foizdan kam bo‘lmagan eksportyor-korxonalarga foyda uchun belgilangan soliq ikki martagacha kamaytiriladi.

Bojxona to‘lovlari undirilishida ham imtiyozlar ko‘zda tutiladi. Masalan, chet ellik xodimlarning ishlab chiqarish va shaxsiy ehtiyojlari uchun O‘zbekiston hududiga olib kirilayotgan mulk bojxona to‘lovi to‘lashdan ozod qilinadi. Ishlab chiqarish omillarini olib kirish – olib chiqishni sezilarli darajada soddalashtirish, O‘zbekiston hududidagi qo‘shma korxonalarning va xorijiy korxonalarning nizomiy jamg‘armasiga qo‘shish uchun mo‘ljallangan mulkni boj to‘lovlarsiz olib kirish ko‘zda tutilgan.

Tashqi iqtisodiyot aloqalarning iqtisodiy samaradorligini baholashga oid masala juda muhimdir.

TashqI iqtisodiy aloqalarning tovarlarni sotish va xarid qilish haqidagi ayrim takliflarni iqtisodiy jihatdan asoslash, tashqi savdoning eng samarali variantlarini tanlash, korxonalarni xorijiy mamlakatlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalari, qo‘shma korxonalar uzoq istiqbolga mo‘ljallangan va katta xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan xalqaro tashkilotlarni tuzish yo‘li bilan aniqlashi mumkin.

Iqtisodiy samaradorlikni aniqlashdagi asosiy talab – milliy manfaatlarga rioya qilish, ya’ni xalqaro hamkorlik-ning qabul qilinayotgan varianti O‘zbekistonning iqtisodiyoti tashqi savdo aylanmasining mahsulotlarini sotishdan tushadigan tushumning o‘sishi uchun samarali bo‘lishi, shuningdek, bu mahsulotni ishlab chiqarish uchun ketadigan xarajatlarni kamayishi Iqtisodiy samaradorlikni o‘sishini ta’minlashi kerak.

Iqtisodiy samaradorlik bir guruh ko‘rsatkichlar bilan ifodalanadi. Ular shunday belgilanadi:

 mamlakat iqtisodiyoti darajasida. Bunday holatda eksportga chiqarilayotgan tovarlarni ishlab chiqarish, tashish va tashqi savdo uchun sarflangan xarajatlar mamlakatda o‘rnini bosuvchi tovarni ishlab chiqarishdan voz kechganligi munosabati bilan tejalgan xarajatlarni aks ettiruvchi import tovarlarining qiymatlari bahosi bilan solishtiriladi;

 eksport mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar darajasida. Bu darajada eksport tovarlarini ishlab chiqarishga ketgan xarajatlar tovarlarni tashqi savdo birlashmasiga yetkazib berishning eksportda foydalanganlik uchun to‘lanadigan ustama va qo‘shimcha to‘lovlarning boshqa turlarini ham hisobga oluvchi ichki narxi bilan solishtiriladi;

 tashqi savdo birlashmalari – mahsulot eksportlari darajasida mahsulot ishlab chiqaruvchilarga to‘lovlar mahsulotini jo‘natishning narxlari bo‘yicha, belgilangan ustamalarni, transport va ustama xarajatlarni hisobga olib, davlat chegarasidagi narxlar bo‘yicha valyuta tushumlari bilan solishtiriladi;

 tashqI savdo birlashmalari import qiluvchilar darajasida. Bunday hollarda import mahsulotlarining transport ustama xarajatlari hisobga olingan valyuta to‘lovlari tovarlarning xalq xo‘jaligiga topshirish narxidan transport ustama va boshqa xarajatlarni chiqarib tashlagandan so‘ng qolgan davlatning ichki pul birligida ifodalangan qiymati bilan solishtiriladi;

 iste’molchilar (buyurtmachilar) darajasida. Tovarning milliy valyutadagi qiymati o‘rnini bosuvchi tovarlarni iste’mol qilishdan voz kechish munosabati bilan qilingan iqtisod va import tovarlaridan foydalanish samarasini aks ettiruvchi import tovarlarining qiymat bahosi bilan solishtiriladi.

Iqtisodiy samaradan tashqari tashqi iqtisodiy aloqalar natijalari ilmiy-texnik, ijtimoiy siyosat natijalarga erishish nuqtai nazaridan ham baholanadi.

Tashqi iqtisodiy aloqalarning ilmiy-texnik natijalari fundamental bilimlar sohasidagi ilmiy-texnik yutuqlarni qo‘lga kiritish, respublika va chet ellik olimlar o‘rtasida ijodiy aloqalar o‘rnatilishdan iboratdir.