Iqtisodiyot asoslari fani predmeti vazifasi va ahamiyati

Iqtisodiy tuzilmaga ta’sir

O‘zbekiston iqtisodiyotini tuzilmaviy qayta tashkil qilishning ikki jihatini ko‘rib chiqish mumkin.

Birinchi (faol) ssenariy – iqtisodiyotning qayta ishlash sanoati yetakchi rol o‘ynaydigan eksportga mo‘ljal oldirilgan tuzilmasini shakllantirish.

Ikkinchi (passiv) ssenariy – importning o‘rnini bosuvchi tuzilmani va iqtisodiyotning xom ashyoviy mo‘ljal olganligini saqlab qolish.

Eksportga mo‘ljal oldirilgan rivojlanishning birinchi bosqichida ustuvorlik iqtisodiyotning xalqaro savdoda O‘zbekiston an’anaviy ustunlikka ega bo‘lgan tarmoqlariga beriladi. Bu ushbu bosqich (2000-2005 yillar) uchun raqobatga qobiliyatli yengil, oziq-ovqat, sanoatlarining va qishloq xo‘jaligining kichik tarmoqlari, gazni qayta ishlash asosida sintetik smolalar, plastmassalar ishlab chiqarish, kaliyli va fosforli o‘g‘itlar ishlab chiqarish, sayyohlikni va u bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan badiiy keramika hamda zargarlik buyumlari ishlab chiqarishni rivojlantirishdir. Samolyot-sozlik va avtomobilsozlik yangi impuls oladilar.

Bu bosqichda ikkinchi bosqich – texnologik va ilmiy ishlanmalar katta sig‘imda qo‘llanilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish bo‘yicha iqtisodiyotning eksportga mo‘ljallashtirilgan rivojlantirilishiga qaratilgan tadbirlarning bajarilishini ta’minlash uchun sharoitlar shakllantiriladi.

Bu ustuvorliklarni hayotga tatbiq etish uchun ssenariy bir qator vazifalarni hal qilishni ko‘rib chiqadi. Bu vazifalar qatoriga quyidagilar kiritilishi mumkin:

 raqobatga bardoshlilikni xom ashyoni qayta ishlashning, mahsulotni saqlash, o‘rash (upakovka qilish) va transportirovka qilishning zamonaviy texnologiyalarini joriy qilish hisobiga oshirish;

 qishloq xo‘jaligida yetakchi bo‘lishlari kerak bo‘lgan fermer va dehqon xo‘jaliklari, xususiy sektorni rivojlantirish bilan bog‘liq bo‘lgan agrar islohotlarni chuqurlashtirish;

 mahsulot birligini chiqarish uchun ketadigan xarajatlarni qisqartirish, ishlab chiqarishni moddiy va energika sarfini kamaytirish;

 iqtisodiyotning eksportga mo‘ljallantirilgan tuzilmalar uchun huquqiy bazani takomillashtirish;

 inflyatsiyani past darajada ushlab turish, soliq tizimining samaradorligini oshirish;

 bank-moliya tizimini rivojlantirish;

 O‘zbekistonning jahon bozoriga chiqishi uchun transport yo‘llari, kommunikatsiyalar va axborot infratuzilmalari tizimlarini shakllantirish va rivojlantirish;

 xususiy tadbirkorlik, kichik va o‘rta biznesni himoya qilish va qo‘llab-quvvatlash, real mulkdorlar sinfini vujudga keltirish;

 yangi ish o‘rinlari yaratish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish;

 iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish tizimini erkinlashtirish;

 iste’mol bozorini vatanimizda ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar bilan to‘ldirish;

 Iqtisodiyotning hududiy tuzilmasini takomillashtirish.

Eksportga mo‘ljallangan rivojlantirishning ikkinchi bosqichi 2006-2010 yillarga belgilanmoqda. Bu davr mobaynida 1-davrdagi vazifalarni bajarish davom ettirilishi, shuningdek, og‘irlik markazini O‘zbekistonning xalqaro savdodagi yangi raqobat ustunliklarini tuzishga, ishlov berish sanoatining yuqori texnologik, ilmiy sig‘imi baland tarmoqlarini rivojlantirishni tezlashtirishga ko‘chirish ko‘zda tutiladi. Quyidagilar tarmoq ustuvorligiga ega bo‘lishlari lozim: samolyotsozlik, qishloq xo‘jaligi mashinasozligi, ko‘tarish-transport uskunalarini ishlab chiqarish, murakkab radioelektron texnika vositalarini ishlab chiqarish, foto va quyosh elementlarini ishlab chiqarish, plastmassa mahsulotlari sanoati, mahalliy xom ashyodan foydalanib, dori-darmonlar ishlab chiqarish, axborot texnologiyalari va dasturiy ta’minot ishlab chiqarish.

Buning uchun mazkur ssenariy bo‘yicha quyidagi vazifalarni hal qilish ko‘zda tutiladi:

 korxonalarning va ustuvor tarmoqlarning moliyaviy chidamliligini qo‘llab-quvvatlash;

 ustuvor tarmoqlarda ilg‘or texnologiyalar va ishlab chiqarishda boshqarishning ilg‘or usullaridan foydalanish hisobiga iqtisodiyotning raqobat bardoshligini ko‘tarish;

 ilmiy-texnologik potensialni mustahkamlashni davom ettirish;

 muqobil transport yo‘laklarini Buyuk ipak yo‘li yo‘nalishida shakllantirishni tugallash;

 unumdor mehnatga (ilmiy va muhandislik mehnatiga alohida rag‘batlantirish bilan qo‘shib) rag‘batlantirish mexanizmini kuchaytirish;

 ishlab chiqarishning moddiy va energetika sarfini yanada pasaytirish, qayta ishlab chiqarish resurslarini tejovchi tipiga o‘tish.